Cuộc đua giành "đất hiếm": Ngành ô tô thế giới nín thở trước hạn chót của Trung Quốc

Các hãng xe toàn cầu đang ráo riết săn tìm nguồn cung đất hiếm trước khi lệnh hạn chế xuất khẩu mới của Trung Quốc có hiệu lực. Giới điều hành cảnh báo: nếu chuỗi cung ứng bị gián đoạn, ngành ô tô có thể đối mặt với nguy cơ thiếu linh kiện, thậm chí phải dừng nhà máy.

Đất hiếm là nguyên liệu then chốt trong chế tạo nam châm công suất cao, bộ phận giúp vận hành hàng loạt chi tiết trong xe như gương chiếu hậu, loa, bơm dầu, cảm biến phanh, cảm biến rò rỉ nhiên liệu và gạt mưa. Trong xe điện (EV), vai trò của chúng còn quan trọng hơn nhiều, bởi gần như mọi động cơ đều phụ thuộc vào loại nam châm này.

Theo công ty tư vấn AlixPartners, Trung Quốc hiện nắm tới 70% khai thác, 85% tinh luyện và 90% sản xuất hợp kim và nam châm đất hiếm toàn cầu. Khi Bắc Kinh bổ sung thêm các nguyên tố như ytterbium, holmium và europium vào danh sách kiểm soát xuất khẩu, chuỗi cung ứng toàn cầu rơi vào tình thế căng thẳng chưa từng có.

“Thị trường đang cực kỳ căng thẳng, khách hàng của chúng tôi chỉ muốn tìm nguồn từ bất kỳ đâu ngoài Trung Quốc,” bà Nadine Rajner, CEO của hãng cung ứng bột kim loại Đức NMD, chia sẻ.

Chính phủ Mỹ và Australia mới đây đã ký thỏa thuận khoáng sản chiến lược, bao gồm đầu tư của Mỹ vào các dự án khai thác đất hiếm tại Australia – một bước đi nhằm giảm phụ thuộc vào nguồn cung Trung Quốc.

Tuy vậy, các chuyên gia cho biết điều này không dễ thực hiện trong ngắn hạn. Nhiều nước châu Âu như Thụy Điển có trữ lượng đất hiếm lớn, nhưng chưa có cơ sở tinh luyện. Với nhóm “đất hiếm nặng”, Trung Quốc thậm chí kiểm soát 99,8% công suất tinh luyện toàn cầu.

“Chúng tôi gần như đã bán hết hàng và chỉ còn lượng tồn kho rất hạn chế,” bà Rajner thừa nhận. Trong khi đó, việc tái chế đất hiếm từ ô tô cũ mới ở giai đoạn sơ khai: công ty Neutral (Pháp) mới chỉ xử lý được khoảng 400.000 xe/năm.

Nguy cơ tắc nghẽn chuỗi cung ứng đang đến gần

Ngay cả khi các nhà cung cấp Trung Quốc kịp giao đơn hàng trước thời điểm 8/11 khi lệnh hạn chế có hiệu lực thì hành trình vận chuyển bằng đường biển sang châu Âu vẫn mất tới 45 ngày. Giới sản xuất ô tô đang lo ngại “nút thắt cổ chai” đất hiếm có thể khiến nhiều dây chuyền phải dừng hoạt động.

Ngoài ra, Trung Quốc còn áp đặt hạn chế xuất khẩu pin lithium-ion và vật liệu pin, gây thêm áp lực cho ngành xe điện. Một vụ tranh chấp sở hữu trí tuệ giữa Trung Quốc và Hà Lan gần đây cũng khiến nhiều hãng lo sợ thiếu chip, vì doanh nghiệp Hà Lan Nexperia là nhà cung cấp linh kiện quan trọng cho xe hơi.

“Trung Quốc có thể khiến toàn bộ ngành ô tô tê liệt chỉ trong hai tháng,” ông Ryan Grimm, Phó chủ tịch phụ trách chuỗi cung ứng của Toyota Bắc Mỹ, cảnh báo.

Trước hạn chót, nhiều nhà cung ứng như Bosch hay Hyundai đang tăng mạnh dự trữ đất hiếm, song phần lớn lượng hàng đó “đã cạn” sau các đợt tích trữ hồi đầu năm.

Ngành ô tô có thể thoát khỏi “cơn nghiện” đất hiếm?

Một số hãng đang tìm cách giảm phụ thuộc. General Motors, ZF, BorgWarner và nhiều nhà sản xuất khác đang phát triển động cơ xe điện sử dụng ít hoặc không dùng đất hiếm. BMW và Renault thậm chí đã thương mại hóa một số mẫu xe điện không cần nam châm đất hiếm.

Công ty công nghệ Monumo (Anh) dùng trí tuệ nhân tạo để mô phỏng và tối ưu thiết kế động cơ, giúp khách hàng giảm trung bình 24% lượng đất hiếm sử dụng. Tuy nhiên, các chuyên gia cho biết những mẫu động cơ này vẫn cần nhiều năm nữa mới phổ biến.

Trong khi đó, việc xây dựng mỏ khai thác và nhà máy tinh luyện ngoài Trung Quốc cũng mất nhiều thời gian và chi phí lớn, đặc biệt khi Bắc Kinh có thể hạ giá để giữ thị phần.

“Trung Quốc luôn có thể bán rẻ hơn,” ông Andy Leyland, đồng sáng lập công ty SC Insights, nhận định. “Khi đó, các hãng xe rất khó biện minh cho việc sử dụng linh kiện đắt đỏ hơn, dù chúng ít đất hiếm hơn – một khoản đầu tư đầy rủi ro.”

Theo giới quan sát, đây có thể chỉ là bước đầu trong chiến lược kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc. “Đừng nghĩ đây là kết thúc,” ông Jan Giese, quản lý cấp cao tại hãng kinh doanh đất hiếm Tradium, nói. “Trung Quốc sẽ tiếp tục sử dụng quyền lực này để định hình ngành công nghiệp toàn cầu.”

Nếu kịch bản xấu xảy ra, thế giới có thể phải chứng kiến một cuộc khủng hoảng đất hiếm mới – tương tự cú sốc dầu mỏ trước kia – nơi Trung Quốc giữ chìa khóa của chuỗi cung ứng năng lượng và công nghệ.

Trung Quốc có thể khiến các nhà máy ô tô toàn cầu tê liệt như thế nào?

Việc Trung Quốc bất ngờ cấm xuất khẩu nhóm khoáng sản “đất hiếm nặng” đã làm rung chuyển ngành công nghiệp ô tô toàn cầu. Sự kiện này cho thấy mức độ...

Bấm xem >>