Trung Quốc tung “vũ khí đất hiếm”, thế giới náo loạn

Việc Trung Quốc bất ngờ siết chặt kiểm soát xuất khẩu đất hiếm đang khiến các nước phương Tây choáng váng, làm dấy lên lo ngại về sự phụ thuộc vào Bắc Kinh trong chuỗi cung ứng công nghiệp toàn cầu. Động thái này không chỉ gây chấn động thị trường mà còn mở ra một “mặt trận” mới trong cuộc cạnh tranh công nghệ giữa Trung Quốc và Mỹ.

Tuần qua, Bắc Kinh công bố quy định mới yêu cầu các doanh nghiệp nước ngoài phải xin phép chính phủ Trung Quốc trước khi xuất khẩu sản phẩm có chứa dù chỉ lượng rất nhỏ đất hiếm có nguồn gốc từ nước này. Quy định này lập tức gây phản ứng mạnh ở Washington và Brussels, buộc các chính phủ phải tìm cách ứng phó.

Tổng thống Mỹ Donald Trump đe dọa sẽ “trả đũa kinh tế” bằng việc ngừng nhập dầu ăn từ Trung Quốc, sau khi Bắc Kinh từ chối mua đậu tương Mỹ. Trước đó, ông cũng từng cảnh báo sẽ áp thuế bổ sung 100% lên hàng hóa Trung Quốc từ ngày 1/11 và có thể hủy cuộc gặp với Chủ tịch Tập Cận Bình.

Tại châu Âu, Bộ trưởng Ngoại giao Đan Mạch Lars Lokke Rasmussen kêu gọi Liên minh châu Âu (EU) “phải có phản ứng mạnh mẽ”, còn Ủy viên Kinh tế EU Valdis Dombrovskis cáo buộc Trung Quốc “lợi dụng phụ thuộc thương mại để đạt mục tiêu chính trị”.

Vì sao đất hiếm lại trở thành “vũ khí chiến lược” của Bắc Kinh?

Theo Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent, Trung Quốc “đang chĩa một khẩu bazooka vào chuỗi cung ứng của thế giới tự do”, khi nắm giữ quyền kiểm soát gần như tuyệt đối đối với các loại khoáng sản quan trọng. Ông cho biết Mỹ đang phối hợp với châu Âu, Ấn Độ, Nhật Bản và Hàn Quốc để tìm cách đối phó.

Hiện Trung Quốc chiếm khoảng 70% sản lượng khai thác đất hiếm toàn cầu và hơn 90% sản lượng nam châm vĩnh cửu – linh kiện quan trọng trong xe điện, tuabin gió, máy bay không người lái và thiết bị quân sự. Việc siết xuất khẩu khiến nhiều ngành công nghiệp toàn cầu rơi vào thế bị động.

Tại Ấn Độ, các hãng sản xuất ô tô và linh kiện đang gấp rút thử nghiệm nam châm ferrite – loại ít hiệu quả hơn nhưng an toàn hơn về mặt địa chính trị. Còn tại Đài Loan (Trung Quốc), chính phủ khuyến khích doanh nghiệp tái chế đất hiếm để giảm phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc.

Động thái của Trung Quốc có thể phản tác dụng

Các chuyên gia cảnh báo việc Bắc Kinh “vũ khí hóa” đất hiếm có thể khiến thế giới tăng tốc xây dựng các chuỗi cung ứng thay thế, làm suy yếu vị thế độc quyền của Trung Quốc trong dài hạn – tương tự như cách Mỹ siết xuất khẩu chip bán dẫn đã thúc đẩy đổi mới công nghệ nội địa Trung Quốc.

Một số công ty khai khoáng ở Úc đã hưởng lợi lớn, khi cổ phiếu tăng mạnh sau thông báo của Bắc Kinh. Giới phân tích cho rằng đây là dấu hiệu cho thấy các quốc gia khác đang sẵn sàng đầu tư mạnh vào khai thác và chế biến đất hiếm để giảm sự phụ thuộc.

Tuy nhiên, xây dựng cơ sở thay thế cần nhiều năm và chi phí khổng lồ. Trong ngắn hạn, các ngành công nghiệp từ xe điện, quốc phòng đến hàng không vẫn sẽ chịu ảnh hưởng đáng kể từ chính sách mới của Trung Quốc.

Theo Bộ Thương mại Trung Quốc, lệnh hạn chế nhằm bảo đảm “an ninh quốc gia”, vì nhiều loại đất hiếm có ứng dụng trong lĩnh vực quân sự. Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng đây còn là “con bài chiến lược” trong đàm phán với Mỹ, khi hai bên chuẩn bị gặp mặt vào cuối tháng này.

Một nhà nghiên cứu thuộc Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc cho biết Bắc Kinh đang chuyển từ “nhà cung cấp” sang “người điều phối trật tự đất hiếm toàn cầu”. Mục tiêu của Trung Quốc là giữ quyền kiểm soát công nghệ và khuyến khích doanh nghiệp nước ngoài hợp tác thay vì cạnh tranh trực tiếp.

Theo các chuyên gia của Gavekal Research, quyết định này là cách Bắc Kinh “tạo đòn bẩy lâu dài”, nhằm bảo vệ lợi thế trong những ngành công nghiệp then chốt của tương lai, từ năng lượng sạch đến quốc phòng.

Cuộc chiến đất hiếm sẽ đi về đâu?

Các biện pháp mới của Trung Quốc sẽ có hiệu lực từ ngày 1/12 và có thể ảnh hưởng đến cả những sản phẩm chỉ chứa 0,1% vật liệu đất hiếm có nguồn gốc Trung Quốc. Quy định này hứa hẹn tạo ra những rào cản hành chính lớn, khiến thương mại toàn cầu thêm căng thẳng.

Dù Bắc Kinh nói “vẫn sẵn sàng đối thoại”, họ cũng tuyên bố “sẽ chiến đấu đến cùng nếu cần thiết”. Giới phân tích nhận định, ngay cả khi đạt được một thỏa thuận tạm thời, khả năng Trung Quốc dỡ bỏ hoàn toàn kiểm soát là rất thấp – bởi họ coi đây là “đòn bẩy chiến lược lâu dài” để đối phó với Mỹ và đồng minh.

Cựu tùy viên Bộ Tài chính Mỹ tại Bắc Kinh Oliver Melton nhận định: “Đây là quyết định có tính toán để duy trì ảnh hưởng và răn đe các biện pháp hạn chế xuất khẩu nhắm vào Trung Quốc trong tương lai”.

Cuộc chiến đất hiếm: Bắc Kinh phản pháo Washington

Căng thẳng thương mại Mỹ - Trung lại leo thang khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố áp thuế trả đũa mới 100% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung...

Bấm xem >>