Tham nhũng chấn động Ukraine: Tình thế "hiểm" của ông Zelensky

Các chuyên gia cho rằng vụ bê bối tham nhũng đang bao trùm Ukraine đe dọa chức vụ tổng thống của ông Zelensky, danh tiếng quốc tế của Kiev và cả triển vọng trên chiến trường.

Tổng thống Volodymyr Zelensky. Ảnh: EPA

Một vụ bê bối tham nhũng liên quan đến các doanh nhân, đồng minh chính trị của Tổng thống Volodymyr Zelensky và nhiều đối tượng bị cho là kiếm lợi nhờ độc quyền sản xuất và quản lý điện hạt nhân đã khiến Ukraine - quốc gia đang thiếu năng lượng - rúng động.

Al Jazeera ngày 13/11 dẫn lời nhiều chuyên gia cho rằng bê bối này có thể làm suy giảm mạnh uy tín của ông Zelensky, khiến các nhà tài trợ phương Tây phẫn nộ và gây ra một cuộc khủng hoảng chính trị có nguy cơ dẫn tới tổn thất trên chiến trường.

“Thực chất đây là việc một công ty nhà nước bị vơ vét giữa thời chiến, điều đó gây tổn thương ghê gớm với người dân”, bà Tetiana Shevchenko, làm việc tại Trung tâm Hành động Chống tham nhũng ở Kiev, nói.

Thân tín của ông Zelensky và ‘phi vụ’ quanh Energoatom

Bức ảnh chụp chung giữa ông Zelensky (trái) và Timur Mindich - người đã bỏ trốn khỏi Ukraine vì dính cáo buộc tham nhũng. Ảnh:  Harry Boone/X

Theo hai cơ quan chống tham nhũng của Ukraine, Timur Mindich – người đồng sáng lập nhóm hài District 95 đưa ông Zelensky thành diễn viên hài nổi tiếng, rồi bước vào chính trường – được cho là “đạo diễn” kế hoạch tham nhũng xoay quanh các hợp đồng với Energoatom, đơn vị vận hành toàn bộ hệ thống nhà máy điện hạt nhân của Ukraine.

Trong bối cảnh Nga liên tục nã tên lửa và UAV khiến hệ thống điện Ukraine bị tàn phá, năng lượng hạt nhân trở thành nguồn cung chủ lực của cả nước.

Mindich, 46 tuổi, đã bỏ trốn khỏi Ukraine chỉ vài giờ trước khi các điều tra viên đến khám xét căn hộ sang trọng của ông ta ở trung tâm Kiev ngày 10/11. Truyền thông Ukraine nói ông này đã bay sang Israel.

“Bắt được Mindich là điều gần như bất khả thi. Việc ông ta trốn đi không nằm ngoài dự đoán”, một nguồn tin điều tra nói với truyền thông Ukraine.

Một ngày sau, hai cơ quan chống tham nhũng đã khởi tố ông Mindich và 7 người khác về các tội danh nhận hối lộ, lạm quyền và làm giàu phi pháp từ khoản “ăn chia” lên đến 15% trong các hợp đồng trị giá hơn 100 triệu USD với Energoatom.

Cơ quan Chống Tham nhũng Quốc gia Ukraine (NABU) và Văn phòng Công tố Chuyên trách Chống Tham nhũng (SAPO) công bố video, ghi âm cho thấy nhóm tham nhũng này dùng biệt danh và ám hiệu để bàn chuyện chia chác hàng chục triệu USD.

Ông Zelensky - người thắng cử năm 2019 nhờ lời hứa chống tham nhũng - hồi tháng 7 vừa qua được cho là đã tìm cách giảm quyền độc lập của NABU và SAPO sau khi họ điều tra các đồng minh của ông. Nhưng sau làn sóng biểu tình lớn, ông đã rút lại đề xuất, cam kết giữ nguyên tính độc lập cho hai cơ quan trọng yếu này.

Biệt danh, vali tiền và các nhân vật “ngã ngựa”

Bà Svitlana Grinchuk, Bộ trưởng Năng lượng Ukraine, đã từ chức sau khi xuất hiện nghi vấn bà có liên quan đến mạng lưới tham nhũng. Ảnh: SUD.UA

“Mọi nỗ lực chống tham nhũng mà có kết quả đều vô cùng quan trọng. Điều chúng ta cần là sự chắc chắn rằng bất cứ ai phạm tội cũng phải chịu hình phạt”, ông Zelensky nói hôm 10/11. “Phải có những bản án cụ thể”.

Nhưng bà Tetiana bác bỏ tuyên bố này: “Đó đâu phải là câu trả lời. Nghe giống như kiểu ‘để tòa quyết định’ thôi. Chính ông Zelensky đã đưa những người này vào bộ máy quyền lực. Họ dùng tên tuổi ông ấy để cài người vào kiểm soát công ty năng lượng”.

Video của NABU trên YouTube cho thấy mạng lưới của nhóm tham nhũng, cách họ giữ bí mật và các giao dịch ngầm. Khoảng 200.000 người Ukraine đã xem video, biến vụ việc thành đề tài nóng nhất trong tuần.

Mindich bị cho là đã trao đổi với “Rocket”, tức ông Ihor Mironyuk, cựu cố vấn của Bộ trưởng Tư pháp Ukraine German Galushchenko.

Ông Galushchenko bị đình chỉ chức vụ ngày 12/11 và đã nộp đơn từ chức sau khi các nghị sĩ kêu gọi.

Bộ trưởng Năng lượng Ukraine Svitlana Grinchuk cũng từ chức sau khi xuất hiện nghi vấn bà có liên quan đến mạng lưới tham nhũng này.

Một nhân vật cộm cán khác - biệt danh “Tenor” - là Dmytro Basov, cựu công tố viên và trưởng bộ phận an ninh của Energoatom.

“Sugarman”, tên gọi của doanh nhân Oleksandr Tsukerman, cũng bị cáo buộc thuộc nhóm tham nhũng này. Tsukerman đang bị Mỹ điều tra vì rửa tiền và đã bỏ trốn khỏi Ukraine, theo thông tin từ tờ Ukrainska Pravda.

Nhóm tham nhũng này bị cáo buộc đã trả cho ‘Che Guevara’ – cựu Phó Thủ tướng Ukraine Oleksiy Chernyshov – 1,2 triệu USD và 100.000 euro.

Nhưng họ nhất quyết dùng tiền cũ, nhàu nát. “Việc gì phải đưa cho Che Guevara tiền mới đẹp”, một nhân viên tại “phòng rửa tiền” - văn phòng ngụy trang trong một phòng khám - nói.

Ông Chernyshov bị cách chức hồi tháng 7 vì bị cáo buộc nhận hối lộ và rửa tiền thông qua việc xây các biệt thự xa hoa.

Từ lâu, Energoatom đã bị tố cáo chìm trong tham nhũng. Nhiều nguồn tin trong ngành từng nói lãnh đạo công ty che giấu thông tin tài chính, ký hợp đồng mờ ám và sa thải các kỹ sư dám tố giác sai phạm.

“Họ ăn chia kinh khủng lắm. Đây đúng là một nhóm ‘móc ngoặc’ chuyên nghiệp”, chuyên gia an toàn hạt nhân Olga Kosharna nói.

Nguy cơ thua trận trên chiến trường?

Đám tang một quân nhân Ukraine. Ảnh: Guardian

Theo ông Volodymyr Fesenko, Giám đốc Viện Penta (Kiev), bê bối này giống như “tập mở màn của một series truyền hình dài kỳ” mà người Ukraine sẽ còn theo dõi nhiều năm nữa.

Trong lúc đó, phe đối lập của ông Zelensky sẽ “khó cưỡng lại cơ hội mở một cuộc tấn công chính trị quy mô lớn” nhằm vào chính quyền của ông.

Trong thời bình, điều này là bình thường. Nhưng lúc chiến sự đang diễn ra, ông Fesenko cảnh báo nó có thể “kích hoạt một cuộc khủng hoảng chính trị nội bộ làm suy yếu quốc gia, và tệ nhất là dẫn đến thất bại quân sự”.

Dù vậy, chuyên gia này nhấn mạnh rằng “ồn ào ban đầu không đảm bảo kết thúc sẽ thành công”. Ông Fesenko nhắc lại vụ bê bối hổ phách (Amber Affair) năm 2017 ở Ukraine, khi hai nghị sĩ bị tố nhận hối lộ từ “mafia hổ phách”. Dù có video, ghi âm bí mật, tòa sau đó vẫn bác bằng chứng vì thu thập trái luật. Không ai bị kết án.

Liệu có liên quan đến các hợp đồng UAV?

Ông Mindich còn bị nghi liên quan tới Firepoint, một công ty Ukraine sản xuất UAV tấn công tầm xa, thiết bị trinh sát và tên lửa.

Dù ông ta phủ nhận, Firepoint đang bị điều tra vì nhận nhiều hợp đồng béo bở. Một phần khoản chi cho các hợp đồng này do Đức tài trợ, và vụ bê bối có thể khiến Berlin chùn bước trong hỗ trợ quân sự cho Kiev thời gian tới.

“Những người vận động cho dự án này ở Đức giờ trông chẳng khác gì những kẻ ‘đồng lõa’”, ông Nikolay Mitrokhin (Đại học Bremen, Đức) nhận xét.

Ông Mitrokhin cho rằng vụ việc phản ánh tình trạng tham nhũng sâu rộng liên quan đến mua sắm quân sự, tham ô viện trợ nước ngoài và thậm chí cả việc sĩ quan quân đội vòi tiền binh sĩ muốn xin nghỉ phép.

“Đáng tiếc là chính tham nhũng có hệ thống đã quyết định cách Ukraine tiến hành chiến đấu và ảnh hưởng trực tiếp đến tâm lý người dân trong việc tự bảo vệ quê hương – điều có thể dẫn tới hậu quả rất nặng nề trên chiến trường”, ông Mitrokhin nhận định.

Một vòng lặp lịch sử?

Ông Poroshenko (trái) và ông Zelensky trong cuộc bầu cử năm 2019. Ảnh: Reuters

Theo Al Jazeera, điều khiến người Ukraine phẫn nộ là vụ việc tham nhũng chấn động hiện tại gợi lại bê bối từng đánh sập sự nghiệp của vị Tổng thống Ukraine tiền nhiệm - Petro Poroshenko.

Năm 2014, ông Poroshenko - tỷ phú, cựu Ngoại trưởng - lên làm Tổng thống với lời hứa xóa bỏ tham nhũng.

Nhưng đến năm 2019, một cuộc điều tra phanh phui việc bạn thân thời thơ ấu của ông Poroshenko dàn dựng đường dây bán thiết bị quân sự cũ, nhập lậu từ Nga, cho Bộ Quốc phòng Ukraine với giá “cắt cổ”.

Ông Poroshenko bị la ó trong các cuộc vận động tranh cử và thất bại trước ông Zelensky, khi đó là diễn viên hài lần đầu tham gia chính trường, cũng với cam kết chống tham nhũng.

“Đó chính là điều ông Zelensky đã dùng để đánh bại ông Poroshenko”, chuyên gia Tetiana nói. “Và ông ấy còn hứa rằng nếu bạn bè mình làm điều tương tự, ông ấy sẽ tống họ vào tù”.

Vụ tham nhũng chấn động Ukraine: Ông Zelensky "ra tay"

Tổng thống Ukraine Zelensky ký sắc lệnh mới, trừng phạt Timur Mindich và Oleksandr Tsukerman – 2 doanh nhân là nghi phạm chính trong vụ tham nhũng xảy...

Bấm xem >>