Thuế giao dịch vàng phải đánh trúng đầu cơ

Đánh thuế đối với giao dịch vàng là bước điều chỉnh chính sách quan trọng, hướng đến minh bạch thị trường, hạn chế đầu cơ...

Đó là nhận định của chuyên gia kinh tế - PGS-TS Ngô Trí Long trong cuộc trao đổi với Báo Người Lao Động liên quan yêu cầu của Chính phủ tại phiên họp chuyên đề xây dựng pháp luật tháng 9-2025, về bổ sung quy định thu nhập từ hoạt động mua bán vàng thuộc diện chịu thuế thu nhập cá nhân (TNCN).

.Phóng viên: Theo ông, vì sao Chính phủ yêu cầu bổ sung chính sách đánh thuế đối với giao dịch vàng vào thời điểm này?

- PGS-TS NGÔ TRÍ LONG: Việc bổ sung chính sách ở thời điểm này không phải ngẫu nhiên. Thị trường vàng trong nước nhiều tháng qua liên tục biến động mạnh, có lúc giá vàng SJC vượt mốc 135 triệu đồng/lượng, cao hơn giá thế giới khoảng 20 triệu đồng/lượng.

Khoảng cách bất thường này phản ánh mức độ đầu cơ lớn khiến nhiều nhà đầu tư nhỏ lẻ mua ở đỉnh rồi thua lỗ nặng khi giá lao dốc xuống gần 129,5 triệu đồng/lượng chỉ trong vài ngày. Khi kỳ vọng giá lấn át cung - cầu thực, rủi ro xã hội cũng gia tăng, từ biến động tài sản hộ gia đình đến tâm lý găm giữ và dòng vốn lệch hướng.

Cùng với đó, chính sách quản lý vàng đang được tái cấu trúc, từ Nghị định 232/2025/NĐ-CP về quản lý thị trường vàng đã mở rộng nguồn cung hợp pháp đến việc chuẩn bị cho các doanh nghiệp và ngân hàng nhập khẩu, sản xuất vàng miếng.

Người dân giao dịch vàng tại chợ Thiếc (TP HCM) Ảnh: TẤN THẠNH

Đặt trong bức tranh này, việc đưa vàng ra khỏi "vùng xám" bằng công cụ thuế là cần thiết để đồng bộ khung chính sách và hạn chế đầu cơ. Ngoài ra, hiện nay cá nhân giao dịch vàng gần như không chịu thuế, trong khi chứng khoán đã áp dụng cơ chế thuế TNCN rõ ràng, tạo ra sự bất bình đẳng giữa các kênh đầu tư.

.Người dân đồng tình với việc đánh thuế giao dịch vàng như các kênh đầu tư chứng khoán, bất động sản nhưng họ quan tâm đến việc triển khai thế nào để công bằng, vì thực tế nhiều người mua vàng để tích lũy, cưới hỏi thay vì lướt sóng. Ông nhận thấy thế nào?

- Đúng vậy! Nguyên tắc đánh thuế giao dịch vàng phải rõ, tức thu trên lãi phát sinh từ giao dịch chứ không phải đánh vào vàng như giao dịch thanh toán hằng ngày. 

Hiện, thuế kinh doanh vàng chủ yếu áp dụng cho doanh nghiệp, còn cá nhân mua bán vàng miếng hầu như đứng ngoài. 

Khoảng trống này khiến tình trạng gom - xả quy mô lớn không bị điều tiết, gây biến động khó kiểm soát. Đưa thu nhập từ mua bán vàng vào diện chịu thuế TNCN sẽ giúp "thu đúng - thu đủ - kịp thời", giảm thiểu đầu cơ thông tin bất đối xứng.

.Các nước có đánh thuế vàng không và Việt Nam có thể áp dụng mô hình nào?

- Kinh nghiệm quốc tế cho thấy cách tiếp cận rất đa dạng. Mỹ coi vàng là dạng "sưu tầm", lãi dài hạn chịu thuế tối đa 28%, ngắn hạn tính theo bậc thuế TNCN thông thường.

Đức áp dụng thời gian nắm giữ, tức miễn thuế nếu giữ trên 1 năm, còn trong 12 tháng đầu thì phải chịu thuế. Cách này vừa ngăn lướt sóng vừa khuyến khích tích lũy dài hạn. Anh miễn thuế cho vàng dưới dạng tiền pháp định của Hoàng gia nhưng các dạng khác vẫn đánh thuế.

Trong khi đó, Ấn Độ áp mức 20% với lãi dài hạn (sau 3 năm), kèm chỉ số hóa và thuế ngắn hạn theo bậc. Điểm chung là tất cả đều đánh trên lợi nhuận, đi kèm cơ chế hóa đơn, khai báo điện tử để giảm chi phí tuân thủ.

Với Việt Nam, có 2 phương án đang được bàn thảo. Thứ nhất là đánh trực tiếp trên lãi thực. Ưu điểm là công bằng, phản ánh đúng khả năng sinh lợi và khuyến khích đầu tư dài hạn nếu thiết kế thêm ưu đãi nắm giữ trên 12 tháng. Nhưng cũng có nhược điểm là cần theo dõi giá vốn, lưu trữ chứng từ, khiến việc quản lý giao dịch nhỏ lẻ phức tạp.

Thứ hai là khấu trừ trên doanh số bán, tương tự chứng khoán với mức thuế suất nhỏ trên giá trị giao dịch. Cơ chế này dễ thu, ít rủi ro trốn thuế nhưng có thể bất lợi với những người quay vòng nhiều nhưng lãi thấp.

Một biến thể kết hợp là vừa khấu trừ nhỏ tại nguồn vừa cho phép quyết toán theo lãi thực cuối năm, phần đã nộp sẽ được khấu trừ. Cách này vừa đơn giản vừa công bằng hơn, đặc biệt với nhà đầu tư chuyên nghiệp. 

Ví dụ, một người bán 5 lượng vàng với giá 130 triệu đồng mỗi lượng. Nếu khấu trừ tạm 0,1% trên doanh số, số thuế phải nộp là 65.000 đồng mỗi lượng, tức 325.000 đồng cho cả giao dịch. Cuối năm, nếu người này chứng minh được lãi ròng 10 triệu đồng, họ có thể chọn quyết toán theo lãi, khi đó số thuế tính trên lợi nhuận sẽ được trừ đi khoản 325.000 đồng đã nộp trong năm.

Ngưỡng miễn cũng là điểm quan trọng để không "đánh" vào tích lũy nhỏ lẻ. Có thể quy định tổng lãi ròng hoặc doanh số bán trong năm dưới một mức sẽ được miễn, như cách nhiều nước áp dụng.

Ngoài ra, các giao dịch cưới hỏi, quà tặng bằng vàng nên được đưa ra ngoài phạm vi chịu thuế.

.Nếu công cụ thuế được triển khai, có giúp ổn định thị trường và thu hẹp chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới không thưa ông?

- Theo tôi, tác động của chính sách này nằm ở tăng thu ngân sách mà mục tiêu chính là điều tiết hành vi thị trường. Khi chi phí giao dịch tăng lên, hoạt động lướt sóng sẽ giảm, biến động giá cực đoan cũng bớt dần. Chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới sẽ được thu hẹp nhờ đầu cơ ngắn hạn kém hấp dẫn, kết hợp với việc tăng cung hợp pháp theo Nghị định 232 để cân bằng thị trường.

Quan trọng hơn, chính sách sẽ đưa vàng vào cùng một mặt bằng thuế với các kênh đầu tư khác, tránh tình trạng "thiên vị" bất hợp lý.

Để chính sách đạt hiệu quả, cần thiết kế cơ chế linh hoạt và minh bạch. Luật phải tuyên bố rõ ràng mục tiêu là chống đầu cơ, tạo công bằng, chứ không phải "đánh" vào tích lũy nhỏ lẻ. Đồng thời nên duy trì 2 con đường nộp thuế. Thứ nhất, khấu trừ tại nguồn với tỉ lệ nhỏ cho mọi giao dịch, đồng thời mở tùy chọn quyết toán theo lãi thực cho ai có chứng từ đầy đủ.

Thứ hai, ngưỡng miễn hợp lý, ưu đãi cho nắm giữ dài hạn, bắt buộc hóa đơn điện tử chuẩn hóa dữ liệu và kiểm soát chặt hành vi gian lận. Công tác truyền thông cũng đặc biệt quan trọng, với các công cụ ước tính thuế, kênh hỗ trợ người dân trong giai đoạn đầu triển khai.

Ngoài ra, để chính sách thuế giao dịch vàng được áp dụng trơn tru, cần có giai đoạn chuyển tiếp 6-9 tháng, chuẩn hóa hóa đơn điện tử, kết nối dữ liệu giữa doanh nghiệp vàng, cơ quan thuế và ngân hàng, đồng thời tập huấn cho người dân, doanh nghiệp. 

"Bộ Tài chính sẽ hoàn thiện quy định về thuế giao dịch vàng để đưa vào dự thảo Luật Thuế TNCN (sửa đổi) và trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 10 vào tháng 10-2025.