Lý do ông Zelensky đổi lập trường về bầu cử tổng thống

Bằng tuyên bố sẵn sàng tổ chức bầu cử, Tổng thống Zelensky đã chuyển bớt áp lực mà ông đối mặt sang cả các thiết chế trong nước lẫn đối tác nước ngoài.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 9/12 cho biết nước này sẵn sàng tổ chức bầu cử trong vòng 60-90 ngày tới, nếu được Mỹ và châu Âu đảm bảo an ninh. "Tôi sẵn sàng cho cuộc bầu cử mới", Tổng thống Zelensky tuyên bố, thể hiện ông đã thay đổi quan điểm so với trước.

Ông Zelensky từng nhiều lần khẳng định chỉ tổ chức bầu cử nếu chiến sự với Nga kết thúc và hoạt động này bị cấm theo quy định thiết quân luật ở Ukraine. Giới phân tích đánh giá sự thay đổi lập trường này của ông Zelensky dường như là một phần trong chiến thuật đàm phán của Kiev, nhằm thuyết phục Washington cung cấp thêm đảm bảo an ninh.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại London, Anh ngày 8/12. Ảnh: AFP

Ông Zelensky năm 2019 đánh bại cựu tổng thống Petro Poroshenko, đắc cử nhiệm kỳ 5 năm. Trong hai năm cuối nhiệm kỳ, Ukraine chìm trong xung đột với Nga. Tổng thống Zelensky ban bố thiết quân luật trên toàn lãnh thổ ngày 25/2/2022, một ngày sau khi chiến sự bùng phát, và đã gia hạn 17 lần. Lần gia hạn gần nhất hiệu lực từ ngày 5/11 đến ngày 3/2/2026.

Trên lý thuyết, nhiệm kỳ của ông Zelensky kết thúc vào tháng 5/2024, nhưng Ukraine chưa tổ chức bầu cử do luật pháp quy định nước này không được làm điều đó trong thời kỳ thiết quân luật. Ngoài ra, Ukraine sẽ rất khó đảm bảo một quy trình bầu cử tự do, công bằng và an toàn giữa chiến sự.

Hiến pháp Ukraine có quy định về giới hạn nhiệm kỳ, nhưng lại không đề cập cụ thể về chức vụ tổng thống trong thiết quân luật. Do đó, Tổng thống Zelensky tiếp tục tại nhiệm cho đến khi nước này tổ chức bầu cử tổng thống, làm dấy lên tranh cãi về tính chính danh của ông.

Bằng cách tuyên bố sẵn sàng tổ chức bầu cử, Tổng thống Zelensky muốn bác bỏ các cáo buộc ông "níu kéo quyền lực", và an ninh mới là lý do chính ảnh hưởng đến việc này.

"Nghe nói có đồn đoán rằng tôi đang cố giữ ghế tổng thống. Thành thật mà nói thì đó là chuyện hoàn toàn vô căn cứ", lãnh đạo Ukraine cho biết. "Nhưng làm sao có thể tổ chức bầu cử khi quân đội của chúng tôi vẫn bị tấn công bằng tên lửa? Họ sẽ bỏ phiếu thế nào?".

Tổng thống Zelensky sẽ đề nghị quốc hội Ukraine sửa đổi cơ sở pháp lý và luật bầu cử trong thời kỳ thiết quân luật, lưu ý đây là "chuyện của người dân Ukraine, không phải của nước khác". "Với tất cả sự tôn trọng dành cho các đối tác, tôi xin nói thẳng rằng tôi đã sẵn sàng cho cuộc bầu cử", ông Zelensky cho biết.

Các tuyên bố được đưa ra sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump công kích ông Zelensky trong cuộc phỏng vấn đăng trên tờ Politico cùng ngày. Ông chủ Nhà Trắng cho rằng Ukraine đang "lợi dụng xung đột" để tránh phải tổ chức bầu cử.

"Họ nói về dân chủ, nhưng đến một lúc nào đó thì không còn dân chủ nữa", ông Trump nói.

Tổng thống Mỹ thúc giục Kiev chấp nhận kế hoạch hòa bình do Washington soạn thảo. Phiên bản gốc của kế hoạch gồm 28 điểm, trong đó chủ yếu liệt kê các yêu cầu Ukraine cần thực hiện, như nhượng bộ lãnh thổ, không gia nhập NATO, tổ chức bầu cử trong vòng 100 ngày và sẽ nhận được những đảm bảo an ninh đáng tin cậy.

"Động thái của ông Zelensky là phản ứng trực diện để ứng phó áp lực này", EU Today dẫn lời các nhà phân tích ở Kiev. "Bằng cách phát thông điệp sẵn sàng bầu cử nhưng gắn việc tổ chức với các đảm bảo an ninh mà trên thực tế chỉ Mỹ, châu Âu và Nga mới có thể thực hiện, ông Zelensky đã khéo léo thúc đẩy Washington biến các tuyên bố ủng hộ dân chủ thành hành động cụ thể".

Giới bình luận tại Ukraine cũng cho rằng rủi ro chính trị trong nước đối với Tổng thống Zelensky khá thấp ngay cả khi tổ chức bầu cử trong tương lai gần. Nếu các bên liên quan không thể bảo đảm an ninh để tổ chức bầu cử, ông có thể lập luận rằng Ukraine đã thể hiện thiện chí, nhưng bị Nga gây trở ngại hoặc các đối tác của Kiev không sẵn sàng tạo điều kiện an toàn.

Ngược lại, nếu các bên đình chiến tạm thời, cho phép ứng viên tranh cử vận động và bỏ phiếu, những gì diễn ra từ các cuộc xung đột khác cho thấy lãnh đạo đương nhiệm thời chiến thường có lợi thế.

Cử tri Ukraine bỏ phiếu tại Kiev hồi tháng 7/2019. Ảnh: AFP

Kết quả thăm dò do hãng Info Sapiens, trụ sở tại Kiev, công bố ngày 9/12 cho thấy 20,3% trong số 1.000 người được hỏi phản hồi rằng họ sẽ bỏ phiếu cho ông Zelensky nếu cuộc bầu cử tổng thống được tổ chức vào thời điểm này.

Tỷ lệ này không cao, nhưng vẫn cho thấy ông Zelensky là ứng viên sáng giá nhất. Cựu tổng tư lệnh Valerii Zaluzhnyi, hiện là Đại sứ Ukraine tại Anh, đứng thứ hai với 19,1% người ủng hộ, tăng 3 điểm phần trăm so với khảo sát tháng 10. Trùm tình báo quân đội Kyrylo Budanov xếp thứ ba với 5,1% ủng hộ.

Khoảng 23,6% người tham gia khảo sát thừa nhận họ chưa quyết định sẽ ủng hộ ai hoặc từ chối tiết lộ ứng viên mình sẽ bỏ phiếu.

Khi lên nắm quyền sau cuộc bầu cử năm 2019, Tổng thống Zelensky có mức tín nhiệm lên đến 80%, trước khi giảm còn 37% vào tháng 2/2022, ngay trước khi chiến sự bùng phát. Sau khi cuộc chiến Nga - Ukraine nổ ra, con số này tăng vọt lên 90%.