Cây thuốc có tác dụng như mật gấu

Trước kia, mật gấu (hùng đởm) được dùng trong nhiều bài thuốc Đông y với công dụng tan huyết.

Tuy nhiên để bảo vệ loài gấu khỏi nguy cơ tuyệt chủng, nên chữa bệnh bằng những cây thuốc, vị thuốc có tác dụng tương đương thay thế mật gấu. Báo Sức khỏe&Đời sống, Chuyên đề DTMN xin giới thiệu với bà con một số cây thuốc thay thế mật gấu trị chấn thương, tụ huyết. Tuy nhiên, tốt nhất khi sử dụng cần có sự tư vấn của thầy thuốc, người có chuyên môn.

Cây đại kế

Cây đại kế còn có tên là ô rô cạn. Là loại cây thảo sống lâu năm, có rễ trụ, thân thẳng cao 50cm, có rãnh dọc, nhiều lông. Lá mọc so le, không cuống; phiến bầu dục, mép có răng to, không đều, nhọn, gốc hẹp có tai nhỏ ôm thân. Lá bắc có nhiều lông và có gai. Cụm hoa to hình đầu đường kính 1,5cm, mọc ở nách lá hay đầu cành, hoa màu tím đỏ. Hoa hoàn toàn hình tưỡi. Quả bế thuôn hơi dẹt, lông mào dài 1,5cm. Mùa ra hoa tháng 5-7, quả tháng 8-10.

Cây thuốc có tác dụng như mật gấu - 1

Đại kế có tác dụng tán ứ, tiêu sưng

Cây mọc hoang ở các tỉnh phía Bắc: Ninh Bình, Thanh Hoá, Quảng Bình, được gây trồng bằng hạt. Để làm thuốc, bà con thu hái toàn cây vào mùa hè, mùa thu, rửa sạch rồi phơi khô dùng dần. Cây chứa tinh dầu, glucozit; trong lá có pectolinarin.

Theo y học cổ truyền, cây đại kế có vị ngọt đắng, tính mát, có tác dụng làm mất máu, cầm máu, làm tan máu ứ, tiêu sưng tấy. Chính vì vậy, hiện nay cây đại kế được đưa vào danh mục cây thuốc có tác dụng thay thế mật gấu trong chữa bệnh.

Cách dùng như sau:

Tác dụng tán ứ tiêu sưng

Bài 1: Trị các chứng mụn nhọt (chưa vỡ mủ): Lá đại kế 30g, rửa sạch, để ráo nước giã nhỏ thêm chút nước vắt lấy thuốc để riêng. Thuyên thảo, địa du, ngưu tất mỗi vị 10g, kim ngân hoa 30g. Tất cả cho vào ấm đổ ngập nước, sắc nhỏ lửa 20 phút. Lấy nước thuốc trộn với nước lá đại kế. Chia 2 lần uống trong ngày. Dùng liền 5 ngày. Ngoài ra, dùng cả cây tươi đại kế lượng vừa đủ giã nát đắp ngoài vào mụn nhọt.

Bài 2: Bị thương sưng đau, bầm tím: Ðại kế 30g; mộc thông, kim ngân hoa, ngưu tất, sinh địa mỗi vị 20g. Tất cả cho vào ấm, đổ 750ml nước, sắc nhỏ lửa còn 300ml nước chia 3 lần uống trong ngày. Dùng liền 1 tuần.

Trị rong kinh: Đại kế 25g, trắc bá (sao), lá sen, thiến thảo, rễ cỏ tranh, dành dành (sao vàng), mỗi vị 20g. Tất cả cho vào ấm đổ 550ml nước, sắc nhỏ lửa còn 250ml, chia 2 lần, uống trong ngày thuốc còn ấm. Dùng 15 ngày trước chu kỳ kinh. 10 ngày một liệu trình.

Hỗ trợ điều trị tăng huyết áp: Đại kế cả rễ 30g, hạ khô thảo, hy thiêm thảo mỗi vị 20g. Cho vào ấm đổ 700ml nước sắc nhỏ lửa 30 phút, uống thay trà hàng ngày. 15 ngày một liệu trình.

Lưu ý: Bệnh nhân tỳ vị hư hàn thận trọng khi dùng đại kế.

Cây tam lăng

Cây tam lăng còn có tên gọi là cồ nốc mảnh, tiểu hắc tam lăng. Là loại cây thảo sống lâu năm, có thân rễ, thân cao, to. Lá hình dải, dài, màu lục, có nhiều gân; cuống lá dài 30cm. Cụm hoa trên cuống dài, đầy lông; chùm cao 10cm, với 10 - 20 hoa có cuống, có lông; hoa to có đường kính 2,5cm, với phiến hoa cao, 6 nhị và bầu đầy lông. Quả hình bầu dục, hạt nhiều. Mùa ra hoa tháng từ tháng 4 - 7. Cây thường mọc hoang ở thung lũng, trong rừng ở Lào Cai, Ninh Bình, Quảng Trị.

Cây thuốc có tác dụng như mật gấu - 2

Tam lăng có tác dụng phá huyết khu ứ.

Bộ phận dùng làm thuốc là thân rễ. Thu hoạch vào mùa đông đến mùa xuân, đào lấy rễ, rửa sạch, cạo lớp vỏ ngoài, phơi khô. Để làm thuốc sau khi đào củ rễ về bỏ hết lá và tua rễ phơi hay sấy khô là tam lăng sống, nếu đem tam lăng trộn giấm sao lên màu thâm là tam lăng chế giấm.

Theo y học cổ truyền, tam lăng vị đắng tính bình; vào quy kinh can tỳ. Có tác dụng phá huyết khu ứ, hành khí chỉ thống. Chủ trị các chứng ứ huyết do sang chấn, kinh bế, đau bụng, thống kinh… Cây được đưa vào danh mục cây thuốc vị thuốc có tác dụng thay thế mật gấu.

Cách dùng như sau:

Chữa huyết ứ do sang chấn: Tam lăng, rửa sạch, ngâm nước lã một giờ đem ủ cho mềm, thái nhỏ, tẩm giấm hay ngâm giấm 1 đêm, thái lát sao. Cho vào ấm đổ ngập nước, đun nhỏ lửa, nấu cao uống trị ứ huyết, có tác dụng giảm đau. Liều dùng từ 3 - 10g.

Trị bụng dưới đau tức, phụ nữ sau sinh ứ huyết: Tam lăng, nga truật, quán chúng, tô mộc mỗi vị 8g, đương quy 12g, thục địa 16g, hồng hoa, huyết kiệt, nhục quế, mộc hương mỗi vị 6g. Cho vào ấm đổ 700ml nước. Sắc nhỏ lửa còn 300ml nước, chia 3 lần uống trong ngày. Uống thuốc còn ấm. Dùng 3 - 5 ngày.

Trị đau bụng trên, chướng bụng và thượng vị (do thức ăn sống lạnh): Tam lăng, nga truật mỗi vị 8g, thanh trần bì, bán hạ, mạch nha mỗi vị 12g, cho giấm tốt nấu khô sao tán bột hồ giấm viên mỗi lần uống 10g, ngày 2 lần, uống với rượu ấm trước khi ăn. Dùng liền 5 ngày.

Lưu ý: Tỳ vị hư yếu, không có thực tích thì kiêng dùng. Không dùng tam lăng cho phụ nữ có thai và trong giai đoạn kinh nguyệt ra nhiều. Do cơ địa mỗi người khác nhau, có thể gia giảm các vị thuốc cho phù hợp. Khi dùng cần có tư vấn của các nhà chuyên môn để đạt hiệu quả cao.