Bài học vĩ đại của Alex Ferguson

Alex Ferguson quyết định giải nghệ là thời khắc mà thế giới bóng đá lẫn không bóng đá đều rung chuyển. Gần 3 thập kỷ của ông tại Manchester United không những đã định hình lại nghề quản lý nói riêng và bóng đá nói chung, mà còn trở thành một biểu tượng vĩ đại của cách con người chống lại những thay đổi, để rồi lại kiến tạo và thay đổi thời đại theo ý mình.

Một bậc thầy chiến thuật

Ít người theo dõi bóng đá cho rằng đây là một sở trường của Sir Alex Ferguson, dù nó là một yếu tố cơ bản cấu tạo nên thành công của ông. Có thể là bởi kỹ năng này bị lu mờ đi khi đứng cạnh kỹ năng quản lý và hoạch định chiến lược của Sir Alex, nhưng với một HLV, chúng ta cần khẳng định, ông ta vĩ đại trước hết nằm ở sự nhạy bén về chiến thuật.

Sir Alex thì đặc biệt nhạy bén, và quan trọng hơn, rất tàn nhẫn khi cần thay đổi. Cú ăn ba năm 1999 được xem như chiến tích vĩ đại nhất trong sự nghiệp của ông, nhưng danh hiệu vĩ đại nhất trong số đó, chức vô địch Champions League, lại được tạo ra bởi rất nhiều may mắn, mà thiếu đi tính chiến thuật lẫn kỷ luật cần thiết. MU khi ấy được ca ngợi bởi thứ bóng đá quyến rũ mà họ chơi, nhưng Sir Alex nhanh chóng nhận ra rằng ông phải bỏ cái hư danh đó đi để duy trì thành công, và như đã nói, thay đổi đến khá tàn nhẫn.

21 tháng sau cú ăn ba, MU lập một kỷ lục: Lội ngược dòng để giành thắng lợi trong 31 trận. Đáng tự hào, nhưng cũng đầy hiểm nguy. Ferguson, thay vì vui mừng, lại than thở: “Chúng ta luôn chọn cách khó nhất”. Và thế là thay đổi: Thay vì tạo ra 15 cơ hội và cho phép đối phương có 5 cơ hội, Ferguson chỉ muốn đội nhà tạo ra 5 cơ hội, nhưng không thể cho đối phương bất kỳ cơ hội nào. Việc điều chỉnh không đơn giản: Từ năm 1999 đến 2007, họ chỉ vượt qua vòng knock-out một lần, trước Deportivo La Coruna vào năm 2002.

Không chỉ tàn nhẫn với danh tiếng chơi đẹp, Sir Alex còn biết tàn nhẫn khi cần thay đổi nhân sự để thích ứng với các thay đổi chiến thuật. Ông bỏ rơi Jim Leighton sau chung kết Cúp FA 1990, thay bằng Les Sealey để chuyển sang chơi 4-4-2. Ông sẵn sàng "tiêu hủy" Paul Ince, Mark Hughes và Andriy Kalchelskis sau thất bại ở FA Cup 1995 (á quân Premier League năm ấy). Ông gạt bỏ các tiền vệ cánh cổ điển như Beckham để áp dụng 4-2-3-1 với các tiền đạo cánh biết chơi bó vào trung lộ (Cristiano Ronaldo chẳng hạn).

Không có giới hạn chiến thuật nào mà Sir Alex không thể phá bỏ, và sự thích ứng ấy giúp MU luôn phản ứng rất nhanh với sự thay đổi không ngừng của chiến thuật.

Người tạo nên MU chiến thắng

Nhà chiến lược thiên tài

Chiến lược của Sir Alex bao gồm cả những thay đổi lớn về mặt chiến thuật đã kể trên, mà tư tưởng bao quát có thể tóm gọn là: Trước đây, MU chơi đẹp để chinh phục khán giả và kiếm tiền. Từ đầu thế kỷ 21 tới giờ, họ theo đuổi thành tích một cách thực dụng, để duy trì đế chế kiếm tiền. Và đó là chiến lược của Sir Alex.

Chiến lược của ông còn được thể hiện trong từng mùa bóng cụ thể. Chúng ta có thể thấy rằng  cho dù có thể bị những đối thủ trực tiếp đánh bại trong các cuộc đối đầu trực tiếp, thì MU luôn là Vua trên cuộc đua đường trường, mà 13 chức vô địch Premier League trong 20 năm kỷ nguyên Premier League đã chứng minh rõ điều đó. Ông biết phải chuẩn bị những gì, khi nào có thể tha thứ cho sai lầm, khi nào cần tích lũy, và đâu là thời điểm chính xác để tăng tốc.

Chiến lược của ông thay đổi ở cả cách ứng xử với truyền thông, đối thủ và giới trọng tài. Trước đây, khi MU theo đuổi thứ bóng đá bắt mắt, thì Sir Alex không gây chiến với ai cả. Nhưng từ thời điểm ông hướng MU đến lối chơi thực dụng, thì tất cả đều là đối tượng để Sir Alex công kích, tạo áp lực và cũng là để giải phóng áp lực cho chính đội bóng của mình.

Về thành công của chiến lược, vốn được đánh giá dựa trên tầm nhìn vĩ đại và khả năng dự báo để thích ứng, và duy trì thành công, thì tự các con số đã chứng minh tất cả: 27 năm. 9.691 ngày. 1.500 trận. 38 chiếc Cúp lớn nhỏ. Trong đó có 13 chức VĐ Premier League.

Phá vỡ những ranh giới về quản lý

Quản lý, trong kỷ nguyên của Sir Alex, biến thành một nghệ thuật linh hoạt khôn lường và không có điều cấm kỵ, tưởng như vô cùng khắc nghiệt, mà cũng đầy rẫy ngoại lệ. 5 thế hệ cầu thủ đã trưởng thành dưới bàn tay ông qua hơn 1/4 thế kỷ, và không một ngôi sao nào, dù được yêu mến đến đâu, vượt qua được cái bóng của người thầy vĩ đại ấy.

Không thể lý giải các nguyên tắc của Sir Alex về nghệ thuật quản lý. Các cầu thủ đều nói về ông như nói về một người Cha, nhưng truyền thông khai thác được rất ít về sự thân mật của ông với các học trò. Ông có thể đẩy van Nistelrooy, Beckham, Ronaldo... không thương tiếc, nhưng lại sẵn sàng cho Rooney một cơ hội, dù anh đã nằng nặc đòi ra đi. Ông đã từng tấn công Mourinho trong các cuộc khẩu chiến tơi tả, nhưng rồi cũng sẵn sàng trở thành một người bạn rượu của HLV người Bồ.

Tâm lý chiến, một thủ thuật trong quản lý, là nghệ thuật mà HLV người Scotland đi tiên phong. Những lời cay nghiệt nhắm vào đối thủ, trọng tài, nôm na là sức mạnh của miệng lưỡi, đã trở thành vũ khí dọn đường cho những chiến thắng trên sân cỏ. Ông cũng biết khi nào cần cứng rắn, mềm mỏng với "nhân viên", tức các cầu thủ, biết ai là người có thể giữ lại, và kẻ nào phải đẩy đi không thương tiếc. Biết tiến, mà cũng biết thoái. Bao dung, mà cũng biết tàn nhẫn lúc cần. Quân tử, mà cũng thật... thủ đoạn.

Sir Alex đã đem lại nhiều điều cho bóng đá

Dưới bàn tay Ferguson, MU không những là một đế chế bóng đá, mà còn là đế chế tiền bạc. Tạp chí Forbes xếp MU và Real Madrid là hai thương hiệu thể thao lớn nhất trong bóng đá, với giá trị hơn 3 tỷ USD. Ảnh hưởng của MU tại Thượng Hải, Macao và Singapore đã đủ đem lại cho họ lợi nhuận bằng tổng sản phẩm quốc nội của một số quốc gia.

Thách thức thời đại, và tạo ra thời đại

Thủ tướng Anh David Cameron đã tranh thủ "giật" một đoạn Twitter về Sir Alex trước khi tham dự cuộc họp với Bộ trưởng Ngoại giao John Kerry về vấn đề ở Syria: “Thành tích của Sir Alex Ferguson là quá đặc biệt. Hy vọng là việc ông ấy nghỉ hưu sẽ làm cho đội của tôi (ông hâm mộ Aston Villa) cảm thấy dễ chịu hơn”. Sir Alex, rõ ràng, không chỉ là một thần tượng thể thao đơn thuần.

Ai biết một chút về bóng đá cũng dễ dàng dự cảm được khó khăn của MU mùa tới. Jose Mourinho sẽ trở lại Chelsea. Man City sẽ còn tăng cường lực lượng điên cuồng. Arsenal giống như một thùng thuốc súng đang nhồi, và Tottenham lẫn Liverpool đang trỗi dậy. David Moyes, chưa có danh hiệu nào trong tay, liệu có thể sống sót dưới áp lực, trước khi nghĩ đến chuyện vượt qua Sir Alex?

Nhưng ngay cả khi những viễn cảnh ấy chưa xảy ra, khi nền móng dưới chân đế chế MU đã bắt đầu sụt lún. Giá cổ phiếu của CLB đã giảm khoảng 3,5 % trong phiên giao dịch đầu tiên chỉ vài giờ sau khi Sir Alex tuyên bố giải nghệ, và chỉ hồi phục một chút trong phiên giao dịch chiều.

Chúng ta đang nói đến việc một cây cổ thụ tự nguyện bật rễ, và chắc chắn là khoảng đất xung quanh nó sẽ biến thành một bãi chiến trường. 27 năm trong kỷ nguyên công nghiệp là quá phi thường, dưới nhịp điệu cuộc sống hối hả, khi người ta có xu hướng dùng đồ một lần xong là vứt (bát đũa giấy, áo cưới giấy), khi dòng thông tin chảy vô tận mỗi ngày không ngoảnh lại và sự nổi tiếng trở nên quá ngắn hạn và phù phiếm, khi các mối quan hệ ngày một thiếu chắc chắn hơn.

Với bóng đá, danh hiệu cũng có thể được "mua" bằng xu thế tất yếu trong tính nhất thời nói chung của toàn thế giới: Chelsea đã thay đến 9 HLV trong 10 năm để duy trì thành công. Với bóng đá, gắn bó với nó đã là kỳ tích, chứ đừng nói là gắn bó lâu với một CLB. HLV Jupp Heynckes, ít hơn Sir Alex 4 tuổi, đã trải qua 13 CLB trong quãng thời gian mà Sir Alex chỉ biết đến 2 đội bóng, là Aberdeen và Manchester United.

Sự vĩ đại của ông nằm ở sức kháng cự phi thường với thời đại ấy, giúp một Ferguson của gần 3 thập kỷ sau không hề lỗi thời với Ferguson của những năm 1980, thậm chí trừ sức khỏe suy giảm do tuổi tác, còn thông tuệ, và khó đánh bại hơn.

Những gì ông đã làm được trong 27 năm phi thường ấy, có thể tạo ra vô vàn tranh cãi (thử nghĩ mà xem, một người bình thường như chúng ta, chỉ sống một ngày với nhiều va chạm, đã tạo ra bao tranh cãi rồi), nhưng khi HLV vĩ đại ấy nói lời chia tay, có lẽ không chỉ cả những người yêu ông, mà thậm chí ghét ông, những người coi thành công của ông là thứ mà nỗ lực chân chính tạo ra, cho đến những người cho rằng đó chỉ là may mắn, đều sẵn sàng ngả mũ trước Sir Alex.

Đó là ngày bóng đá dừng lại phút giây, để nhìn lại chính mình, và mỗi chúng ta cũng có quyền nhìn vào đó để tự rút ra kết luận cho bản thân mình. Thật thú vị, bạn không cần phải kết luận giống tôi, vì gần 3 thập kỷ ấy, đủ những bài học để cho tất cả những ai yêu bóng đá tìm ra chân lý cho riêng mình.

Từ một bài học vĩ đại nhất do Alex Ferguson tạo ra.