Những phi công bay qua Ba Đình ngày đại lễ

Quốc khánh 80 năm đánh dấu sự trở lại bầu trời Ba Đình của tiêm kích kể từ 2/9/1985, ghi dấu ấn lần đầu tiên các phi công quân sự Su-30MK2, Yak-130 biểu diễn thả bẫy nhiệt trên quảng trường trung tâm Thủ đô.

Quốc khánh 80 năm đánh dấu sự trở lại bầu trời Ba Đình của tiêm kích kể từ 2/9/1985, ghi dấu ấn lần đầu tiên các phi công quân sự Su-30MK2, Yak-130 biểu diễn thả bẫy nhiệt trên quảng trường trung tâm Thủ đô.

Đầu tháng 7, thượng tá Hoàng Hải, Chủ nhiệm Chính trị Trung đoàn 940, Trường Sĩ quan Không quân (Quân chủng Phòng không - Không quân), nhận nhiệm vụ tham gia diễu binh diễu hành mừng 80 năm Quốc khánh "với cảm xúc khó tả".

Ba tháng trước thời điểm đó, biên đội Yak-130 của Trung đoàn đã tham gia lễ diễu binh kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Nhưng dịp 80 năm Quốc khánh "mang ý nghĩa đặc biệt hơn" khi lần đầu tiên phi cơ của đơn vị được bay qua khu vực A - bầu trời Ba Đình, vùng trời thiêng liêng mà không phải phi công nào cũng có cơ hội tiến vào.

Đội hình sẽ bay qua trước lễ đài, cùng hướng hành tiến của xe pháo quân sự và hơn 16.300 quân nhân, trên trục Hồ Tây - đường Thanh Niên để chào lễ đài. Sau màn mở đầu của trực thăng kéo cờ và CASA, ba dòng máy bay phản lực nối tiếp, trình diễn những kỹ thuật cơ động phức tạp phục vụ người dân cả nước.

A80 cũng ghi dấu nhiều "lần đầu" của Không quân nhân dân Việt Nam: 40 năm kể từ Quốc khánh 1985, tiêm kích và máy bay vận tải mới trở lại bầu trời Ba Đình; Su-30MK2 cùng Yak-130 lần đầu thả mồi bẫy nhiệt trên quảng trường; và biên đội bốn chiếc L-39NG cũng lần đầu góp mặt trong đại lễ.

Biên đội Yak-130 trên sân bay Kép, tháng 8/2025. Ảnh: Giang Huy

Những cánh bay miền Nam trên đất Bắc

Không quân Việt Nam bắt đầu biên chế Yak-130 từ cuối năm 2021. Loại máy bay huấn luyện hiện đại, sử dụng thiết bị điện tử và có tính năng vận hành tương đồng với các tiêm kích hiện đại của Nga như Su-30SM, Su-35S và Su-57, giúp đơn giản hóa quá trình huấn luyện và tiết kiệm chi phí. Sau bốn năm biên chế, những chiếc Yak-130 thuộc Trung đoàn 940 ngày càng đảm nhận nhiều nhiệm vụ huấn luyện phức tạp. Năm 2023, biên đội Yak-130 từng chuyển sân ra miền Bắc, tham gia diễn tập bắn ném đạn thật ở sân bay Kép.

"Từ trước đến nay, Yak-130 chưa từng thực hiện bài bay biên đội 6 chiếc, dịp A50 cũng chỉ bay biên đội ba", thượng tá Hải nói về thử thách lớn nhất với các phi công tham gia đại lễ A80.

Những giảng viên bay của Trường Sĩ quan Không quân, cũng là các phi công kỳ cựu, đã trực tiếp soạn thảo giáo trình. Phi công giàu kinh nghiệm, từng tham gia nhiệm vụ lớn được tuyển chọn thực hiện nhiệm vụ. Sau hai tuần, những chiếc Yak-130 bắt đầu thực hành bay biên đội 6 trên sân bay Phù Cát, Đăk Lăk trước khi chuyển sân ra Bắc.

Cuối tháng 7, biên đội Yak-130 của Trung đoàn 940 và L-39NG thuộc biên chế Trung đoàn 910 - hai đơn vị của Trường Sĩ quan Không quân lần lượt chuyển sân ra Kép, Bắc Ninh luyện tập cùng Su-30MK2 của Trung đoàn 927, Sư đoàn 371. Cùng lúc trên các sân bay Hòa Lạc, biên đội trực thăng luyện tập treo cờ; vận tải cơ CASA tập hợp đội hình cất cánh từ sân bay Gia Lâm.

31 máy bay của Không quân nhân dân tập tách - ghép đội hình, thực hiện bài bay phức tạp dồn sức cho 15 phút biểu diễn trên Ba Đình.

Biên đội Yak-130 bay qua quảng trường Ba Đình trong ngày tổng duyệt 30/8. Ảnh: Giang Huy

Thượng tá Hoàng Hải điều khiển máy bay số hiệu 2104 và giữ vị trí số 4, là chiếc bay giữa cạnh đáy của đội hình tam giác gồm 6 máy bay Yak-130. Đội hình mà khán giả quan sát từ mặt đất thấy "đều, đẹp, trông dễ dàng, nhưng để duy trì đúng cự ly giãn cách và bay qua Ba Đình chuẩn thời gian quy định lại cực kỳ khó".

Cự ly giữa đuôi máy bay phía trước với mũi máy bay phía sau là 30 m, giãn cách ngang giữa hai chiếc là 20 m, độ cao chênh 3-5 m. Thời điểm bay qua Quảng trường Ba Đình, vận tốc đội hình khoảng 530 km/h và tăng lên 650 km/h khi thông qua để bắt đầu tách biên đội. Sai lệnh giữa các máy bay chỉ tính bằng centimet.

Biên đội Yak-130 lĩnh nhiệm vụ cất cánh đầu tiên trong khối phản lực xuất phát từ sân bay Kép lên Ba Đình. Các phi công phải tính toán để có mặt tại lễ đài đúng giờ quy định, sai lệch không quá 2 giây. Cùng lúc, họ phải bảo đảm khoảng cách an toàn với các biên đội L-39NG và Su-30MK2 xuất phát sau.

  Hành trình luyện tập của biên đội Yak-130 cho đại lễ 80 năm Quốc khánh. Video: Huy Mạnh

Những phi công miền Nam ra Bắc, luyện tập từ Kép lên Ba Đình, phải thích ứng với thời tiết thay đổi. Nhiễu động không khí do địa hình đô thị phức tạp và nhiều nhà cao tầng là trở ngại lớn nhất, đặc biệt khi máy bay hạ dần độ cao.

Để giữ vững đội hình, phi công phải luôn tập trung cao độ. Đôi tay thượng tá Hải không ngừng điều chỉnh cần lái và cần ga. Kết thúc bài bay là lúc đầu tóc, quần áo ướt sũng mồ hôi dù buồng lái có điều hòa. Những cuốn sổ anh để trong túi quần phi công sau mỗi ngày huấn luyện dày đặc những ghi chú chi tiết, cách thức để đội hình ngày càng chuẩn chỉ.

Biên đội 6 chiếc Yak-130 bay qua Ba Đình bốn lượt vào buổi sáng ngày tổng hợp luyện thứ hai 24/8, ngày sơ duyệt 28/8 và tổng duyệt 30/8. Những phi công chiến đấu dần quen địa hình, lượt sau vững tin hơn lượt trước.

Ba Đình dưới cánh chiến đấu cơ chỉ hiện lên "trong cái liếc mắt tính bằng một phần giây" của người điều khiển. Sau đó, ánh mắt thượng tá Hải hướng thẳng phía trước, thoáng liếc sang hai bên để quan sát đồng đội, tập trung tuyệt đối để giữ khoảng cách, cân đối đội hình và đảm bảo an toàn bay.

Biên đội Su-30MK2 luyện tập trên sân bay Kép, tháng 7/2025. Ảnh: Giang Huy

Chuyến bay trinh sát đầu tiên ở 'khu vực A'

Trước khi các biên đội máy bay "tổng hợp luyện" trên bầu trời Ba Đình cuối tháng 8, những chuyến bay khảo sát địa hình đã được thực hiện từ chiều 30/7. Lần đầu tiên xuất hiện, tiêm kích Su-30MK2 bay 5 vòng trên quảng trường, qua Nhà Quốc hội, khu vực Hồ Tây, đường Thanh Niên - điểm tập kết vào Quảng trường Ba Đình của các khối diễu binh, xe pháo quân sự. Chiếc tiêm kích xoay một vòng trước khi trở về sân bay Kép.

Những chuyến trinh sát khí tượng nhằm nghiên cứu tình hình thời tiết và địa hình khu vực trung tâm. Phi công phải đánh giá thực chất các loại mây, hướng gió, tầm nhìn, nhiễu động có thể ảnh hưởng đến các biên đội bay qua quảng trường. Họ cũng có nhiệm vụ tính toán vị trí quan sát được khán đài để các biên đội cơ động vào đúng giờ, cách nhau 1,5 phút.

A80 là lần đầu tiên tiêm kích Su-30MK2 bay đội hình 5 chiếc. Khu vực Ba Đình nhiều nhà cao tầng, di chuyển với vận tốc lớn dễ khiến phi công "bị ngợp". Trước đại lễ, các phi công đã vào Lăng viếng Chủ tịch Hồ Chí Minh rồi khảo sát thực địa, từ đó xây dựng phương án bay, tính toán hạ dần độ cao xuống 150 m khi tiếp cận Ba Đình mà vẫn bảo đảm an toàn.

So với trong Nam, thời tiết miền Bắc mùa này thường mưa mù, trưa chiều nắng nóng. Nhiệt độ cao dễ gây mệt mỏi cho phi công khi làm nhiệm vụ. Người bay vì thế luôn phải chuẩn bị tốt tâm lý, ngủ nghỉ đúng giờ trước mỗi lần luyện tập.

  Các biên đội Su-30MK2 tham gia nhiệm vụ A80. Video: Huy Mạnh

Có mặt trên chiếc trực thăng khảo sát chiều 30/7, thượng tá Nguyễn Văn Hoàng, Phó chính ủy Trung đoàn Trực thăng 916 (sư đoàn 371) lần đầu tiên bay qua quảng trường Ba Đình. Đó cũng là lần duy nhất suốt nhiệm vụ A80, anh được nhìn rõ không gian phía dưới, từ Lăng Bác đến nhà Quốc hội và vùng phụ cận. Trong chuyến khảo sát đầu tiên, thượng tá Hoàng có nhiệm vụ xác định tiêu cao, chướng ngại vật để phổ biến cho đội hình trực thăng luyện tập.

Thời điểm ấy, trực thăng của Trung đoàn Không quân 917 (sư đoàn 370) và Trung đoàn Không quân 930 (sư đoàn 372) đã lần lượt chuyển sân từ miền Nam ra Hòa Lạc tập hợp đội hình với Trung đoàn 916. Nhiệm vụ biên đội 10 chiếc mang cờ Đảng, cờ Tổ quốc bay qua lễ đài mở màn khối Không quân bay chào mừng. Một số trực thăng Mi đã trải qua nhiều ngày huấn luyện tại đơn vị phía Nam trước khi ra Bắc. Chuyển sang giai đoạn nâng cao, đội hình nâng dần từ 2 lên 3-4, tới 7 rồi ghép 10 chiếc.

Thượng tá Nguyễn Văn Hoàng, Phó chính ủy Trung đoàn Trực thăng 916, Sư đoàn Không quân 371. Ảnh: Giang Huy

Anh Hoàng cho biết hành trình trực thăng cất cánh từ Hòa Lạc đến Ba Đình, thông qua một số tuyến phố dày đặc nhà cao tầng. Điều kiện tĩnh không hạn chế và nhiễu động không khí lớn khiến việc giữ vững đội hình gặp nhiều khó khăn. Để khắc phục, phi công phải huấn luyện bay từ thấp đến cao, từng bước nâng dần độ khó. Quá trình này vừa bảo đảm an toàn, vừa giúp họ tự tin khi tham gia đội hình lớn.

Thách thức với biên đội trực thăng là khí tài đã nhiều năm sử dụng, một số thành viên lần đầu tham gia chưa nhiều kinh nghiệm bay biên đội lớn. Nhưng khó lường nhất là tác động của thời tiết miền Bắc. Từ ngày huấn luyện cho đến khi thực binh trên quảng trường, phần lớn thời gian nắng nóng, mưa bất thường, mây nhiều khiến tầm nhìn hạn chế. Thậm chí có lúc mưa bão ảnh hưởng tiến trình hợp luyện với các dòng máy bay khác.

  Hành trình trực thăng luyện tập bay kéo cờ phục vụ A80. Video: Huy Mạnh

Tổ bay vì thế luôn sắp xếp phi công miền Bắc ngồi cùng đồng đội miền Nam để hỗ trợ nhau. Các chỉ huy bay ra tận thực địa quan sát, hướng dẫn đội hình giãn cách cho đều đẹp.

Thời tiết bất thường khiến những lần các biên đội Không quân được thông qua Ba Đình không nhiều. Hơn hai tháng từ lúc huấn luyện đến khi thực binh trước đại lễ chỉ bốn lượt vào các ngày 24/8, 28/8 và tổng duyệt 30/8. Dù vậy, gần trăm ngày luyện tập giúp các phi công được tuyển chọn từ khắp toàn quân thêm vững vàng, tất cả đều mong chờ khoảnh khắc bay qua Ba Đình trong ngày diễu binh lịch sử.

Su-30MK2 thả bẫy nhiệt trên bầu trời Ba Đình ngày tổng duyệt. Ảnh: Giang Huy

Chuyến bay ‘giờ G’

3h30 ngày 2/9, 34 phi công của các biên đội Su-30MK2, Yak-130 và L-39NG thức dậy, sửa soạn cho nhiệm vụ bay chào mừng Quốc khánh.

5h40, chiếc Su-30MK2 số hiệu 8583 cất cánh trinh sát khí tượng. Trên sân bay Kép, mọi ánh mắt dõi theo báo cáo từ buồng lái. Hừng đông đỏ ửng khiến thượng tá Hoàng Hải hy vọng trời sẽ trong, mây tan để giờ bay diễn ra trọn vẹn.

Nhưng hơn 6h, tiêm kích bay trinh sát khí tượng trở về, cũng là lúc mây mù kéo đến. Phi công báo cáo thời mù, đáy mây thấp. Kế hoạch bay biên đội 4-5-6 với khối phản lực như ngày tổng duyệt dường như bất khả thi. Theo kịch bản đại lễ, Không quân bắt đầu bay chào mừng lúc 7h15. Khối phản lực gồm Yak-130, L-39NG và Su-30MK2 cất cánh từ sân bay Kép lần lượt cơ động qua lễ đài Ba Đình sau khi trực thăng kéo cờ và biên đội máy bay vận tải biểu diễn.

Trực thăng bay xuyên mây về lễ đài Ba Đình ngày 2/9. Ảnh: Trung đoàn 916

Thời tiết xấu khiến chỉ biên trực thăng bay đủ 10 chiếc, kéo cờ xuyên mây đến Quảng trường Ba Đình đúng giờ mở màn đại lễ. Khối phản lực phải lùi giờ cất cánh hơn một tiếng, nhưng đến thời điểm đó mây mù vẫn chưa tan. Bay biên đội 4-6 chiếc như kế hoạch là không thể. Quyết định cuối cùng: mỗi dòng chỉ một chiếc đại diện bay qua Ba Đình. Yak-130 và Su-30MK2 vẫn thả bẫy nhiệt, nhưng không thực hiện động tác khoan ba vòng như đã định.

Trên sân bay Hòa Lạc, biên đội trực thăng lần lượt cất cánh. Mỗi máy bay mang theo lá cờ rộng gần 20 m2 cùng quả đối trọng 125 kg. Trên đường về Ba Đình, mây dày đặc khiến phi công vất vả giữ vững đội hình, có lúc phi công phải dùng thiết bị hỗ trợ vì không thể quan sát bằng mắt thường. Các thành viên trong tổ tập trung cao độ, liên tục quan sát để kịp hỗ trợ nhau. Đến khu vực quảng trường, mây loãng dần, thời tiết tốt hơn các vùng lân cận. Nhận lệnh quyết tâm thông qua, biên đội trực thăng bay xuyên mây chào lễ đài.

Đại tá Nguyễn Tất Thắng, Phó trung đoàn trưởng Trung đoàn 940, trước giờ bay làm nhiệm vụ A80.

Dưới sân bay Kép, đại tá Nguyễn Tất Thắng, Phó trung đoàn trưởng quân huấn Trung đoàn 940, đưa máy bay Yak-130 tiến ra đường băng sân bay lúc 8h01. Đây là chiếc duy nhất trong đội hình 6 máy bay Yak-130 được bay qua lễ đài trong ngày Quốc khánh. Lần đầu tiên, chiếc Yak-130 số hiệu 2103 đơn độc trên bầu trời Hà Nội từ ngày chuyển sân.

Khi đến không phận Thủ đô từ phía Đông Anh và qua sông Hồng, máy bay hạ dần độ cao từ 500 m xuống còn 300 m. Khi chạm đáy mây, trong buồng lái có thể nghe tiếng lật phật do ảnh hưởng nhiễu động. Chiếc Yak-130 tiếp tục hạ độ cao và giữ ổn định 200 m cho đến khi bay qua chào lễ đài lúc 8h16. Cùng lúc các khối xe pháo đang hành tiến trên đường duyệt trước Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Độ cao 200 m đã được sở chỉ huy tính toán kỹ lưỡng, nằm trong khả năng của phi công chiến đấu. 26 năm kinh nghiệm và cả trăm lần luyện tập càng giúp đại tá Thắng vững tin khi bay thấp trong điều kiện thời tiết phức tạp.

Tiêm kích thả mồi bẫy nhiệt ngày đại lễ nhìn từ phía Cột cờ Hà Nội. Ảnh: Tùng Đinh

Phi công ấn nút phóng mồi bẫy nhiệt ngay trên bầu trời Ba Đình rồi vòng về sân bay Kép. Trong mây mù, anh Thắng không nhìn rõ toàn cảnh bên dưới, nhưng vẫn ấn tượng về "một màu đỏ rực" quanh Ba Đình. Chiếc Yak-130 liên tục bay trong mây cho đến khi rời không phận Hà Nội và hạ cánh an toàn ở sân bay Kép. Phương án đáp xuống sân bay dự bị khi thời tiết trở xấu đã không phải dùng đến.

Sau Yak-130 đến L-39NG và Su-30MK2 cơ động qua lễ đài. Hai chiếc tiêm kích do đại tá Nguyễn Thế Dũng, Chủ nhiệm chính trị Sư đoàn 371 và thượng tá Đỗ Toàn Thịnh, Chủ nhiệm chính trị Trung đoàn 927 lần lượt biểu diễn phóng mồi bẫy nhiệt trên khu vực quảng trường, kết thúc màn bay chào mừng của lực lượng Không quân.

Thượng tá Đỗ Toàn Thịnh, Chủ nhiệm chính trị Trung đoàn Không quân 927, Sư đoàn 371. Ảnh: Giang Huy

Mồi bẫy nhiệt thả trên bầu trời Ba Đình ngày đại lễ đánh dấu lần đầu tiên Yak-130 và Su-30MK2 trình diễn ngay trên trung tâm Thủ đô. "Giá hôm đó trời trong thêm một chút, bà con ở dưới sẽ xem được màn biểu diễn trọn vẹn hơn. Anh em phi công cũng có thể bay biên đội lớn, thực hiện bài bay khoan đã luyện tập nhiều tháng trời", đại tá Nguyễn Tất Thắng nói về điều nuối tiếc duy nhất khi tham gia nhiệm vụ A80.

Màn trình diễn trong ngày đại lễ không trọn vẹn như kế hoạch đặt ra với khối Không quân do thời tiết xấu, nhưng anh Thắng, anh Hải cùng đồng đội động viên nhau "được chọn bay A80 đã là vinh dự lớn". May mắn ngày tổng duyệt đẹp trời, tiêm kích, chiến đấu cơ cũng kịp biểu diễn thả mồi bẫy nhiệt và tách đội hình, khoan đứng 3 vòng trong sự cổ vũ nồng nhiệt của nhân dân.

Thượng tá Hoàng xen chút tự hào khi có cơ hội "bay qua nơi lịch sử trong thời khắc lịch sử". Bay trên Ba Đình dù chính lễ hay không, với anh đều là khoảnh khắc thiêng liêng trong đời quân ngũ. Nhưng người lính vẫn xác định rõ luôn phải tập trung cao độ khi làm nhiệm vụ. Mỗi chuyến bay qua quảng trường biết bên dưới rất náo nhiệt, ánh mắt phi công chỉ dám thoáng qua rồi tập trung ngay vào bảng điều khiển. Họ tận hưởng không khí náo nhiệt trên mặt đất bằng cách xem lại những video người dân ghi lại khoảnh khắc máy bay qua, khi đã hoàn thành nhiệm vụ.

"Thấy bà con chờ đón bộ đội Không quân mỗi lần bay là vui trọn vẹn rồi, không có gì phải tiếc nuối", anh nói.

Các phi công Trung đoàn 940 tham gia nhiệm vụ A80 chụp ảnh sau ngày tổng duyệt. Ảnh: Trung đoàn 940

Sau Quốc khánh, các biên đội lần lượt trở về đơn vị, tiếp tục nhiệm vụ bảo vệ bầu trời Tổ quốc. Ngày 5/9, Yak-130 đã chuyển sân an toàn về Tuy Hòa (Đăk Lăk). Hoàn thành nhiệm vụ A80, sĩ quan Trung đoàn 940 tập trung củng cố cơ sở mới sau khi đội hình chuyển từ sân bay Phù Cát về đóng quân tại Tuy Hòa. Công việc bộn bề xong xuôi, họ mới có thời gian nghỉ phép.

Đại tá Nguyễn Tất Thắng và thượng tá Hoàng Hải vừa huấn luyện vừa đón lứa học viên mới của Trường Sĩ quan Không quân. Kinh nghiệm từ chuyến bay đại lễ giúp các anh có thêm chất liệu truyền đạt cho thế hệ phi công kế cận. Những người thầy ấy tin rằng "A100 nếu vẫn được chọn, các học trò có thể hoàn thành nhiệm vụ xuất sắc hơn thầy năm nay".