Nhìn lại cuộc bạo loạn khiến hơn 60 người mất mạng ở Los Angeles

Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump ra lệnh huy động Vệ binh Quốc gia tới Los Angeles để đối phó với các cuộc biểu tình phản đối chiến dịch trục xuất nhập cư đã làm dấy lên hồi ức về một lần can thiệp gây chấn động tương tự: cuộc bạo loạn năm 1992 khiến rất nhiều người chết và bị thương.

Binh sĩ Mỹ được huy động để khôi phục trật tự trong cuộc bạo loạn năm 1992 ở Los Angeles. 

Dù lý do và mức độ hiện nay khác biệt, việc ông Trump phớt lờ ý kiến Thống đốc California Gavin Newsom lại càng khiến quyết định này trở thành tâm điểm chú ý.

Hãy cùng nhìn lại cuộc bạo loạn năm 1992 và lý do dẫn tới việc Vệ binh Quốc gia, cùng 3.500 lính thủy đánh bộ được huy động, theo History.

Mồi lửa từ một bản án trắng

Ngày 29/4/1992, bồi thẩm đoàn tuyên trắng án cho bốn cảnh sát Los Angeles – những người bị cáo buộc đánh đập Rodney King, một người đàn ông da đen không vũ trang – bất chấp đoạn video ghi lại cảnh họ liên tục dùng dùi cui đánh ông đã được phát sóng khắp nước Mỹ. Chỉ vài giờ sau, những đám đông giận dữ bắt đầu tụ tập trên đường phố. Bạo lực nhanh chóng bùng phát tại giao lộ Florence và Normandie, nơi các tài xế da trắng và Latin bị kéo khỏi xe và đánh đập ngay trên đường phố.

Tới tối cùng ngày, khắp khu vực nam và trung tâm Los Angeles rực lửa với hàng ngàn vụ đập phá, hôi của và phóng hỏa. Lực lượng cảnh sát bị quá tải, và hàng trăm doanh nghiệp, đặc biệt là của người Hàn Quốc, bị cướp phá trắng trợn.

Căng thẳng âm ỉ trước đó

Luật sư của Rodney King công bố bức ảnh những vết thương thân chủ mình bị cảnh sát đánh đập.

Sự phẫn nộ không phải xuất hiện trong một đêm. Căng thẳng sắc tộc, đặc biệt giữa cộng đồng da đen và cảnh sát Los Angeles (LAPD), đã tích tụ từ thập niên 1980 khi thất nghiệp, tệ nạn ma túy và băng đảng gia tăng. Chính sách “bàn tay sắt” của cảnh sát trưởng Daryl Gates – điển hình là "chiến dịch Búa" (Operation Hammer) – khiến nhiều khu dân cư nghèo trở thành mục tiêu bị khám xét bạo lực. Năm 1988, hơn 80 cảnh sát đã phá tung một khu chung cư tại phố Dalton, để lại hàng chục người vô gia cư.

Không lâu sau vụ King, một vụ việc khác càng khiến căng thẳng leo thang: cô gái 15 tuổi Latasha Harlins bị một chủ tiệm người Hàn Quốc bắn chết vì nghi ăn cắp nước cam. Tòa tuyên chủ tiệm chỉ chịu án treo và lao động công ích, khiến cộng đồng da đen càng phẫn uất.

Bạo loạn lan rộng và sự can thiệp của chính quyền liên bang

Trong ba ngày đầu sau bản án, bạo lực lan rộng khắp thành phố. Giao thông công cộng, trường học, thậm chí các trận đấu thể thao đều bị đình chỉ. Trước tình trạng hỗn loạn ngày càng nghiêm trọng, Thống đốc bang California khi đó là Pete Wilson và Thị trưởng Los Angeles Tom Bradley đã chính thức đề nghị chính quyền liên bang hỗ trợ. Đáp lại lời kêu gọi này, Tổng thống George H.W. Bush quyết định điều động Vệ binh Quốc gia cùng hàng nghìn binh sĩ liên bang tới Los Angeles nhằm khôi phục trật tự. Đây là một trong những lần hiếm hoi kể từ thập niên 1960 mà chính quyền liên bang triển khai lực lượng quân sự quy mô lớn để dập tắt bất ổn dân sự trong nước – nhưng khác với hiện nay, quyết định đó được sự đồng thuận của chính quyền địa phương.

Hơn 2.000 binh sĩ Vệ binh Quốc gia được triển khai nhưng thiếu phương tiện và phối hợp nên không thể lập tức kiểm soát tình hình. Nhiều chủ tiệm người gốc Hàn buộc phải tự trang bị vũ khí để bảo vệ tài sản. Ngày 1/5/1992, Rodney King xuất hiện trên truyền hình, nghẹn ngào hỏi: “Chúng ta không thể sống hòa thuận với nhau sao?”. Cùng ngày, Tổng thống Mỹ khi đó là George H.W. Bush cũng xuất hiện sóng truyền hình, lên án cả bạo lực của người biểu tình lẫn hành vi lạm quyền của cảnh sát, và tuyên bố điều động thêm 4.000 Vệ binh Quốc gia và lực lượng lính thủy đánh bộ.

Bạo loạn diễn ra trong 6 ngày ước tính gây thiệt hại tới 1 tỉ USD.

Tới ngày 3/5, trật tự dần được lập lại khi tổng cộng 10.000 Vệ binh Quốc gia và 3.500 binh sĩ quân đội được triển khai. Sự xuất hiện của binh sĩ Mỹ là bước ngoặt khiến cuộc bạo loạn nhanh chóng lắng xuống.

Theo trang mạng We Are The Mighty, khi một sĩ quan cảnh sát yêu cầu lính thủy đánh bộ hỗ trợ trấn áp kẻ nổ súng ở bên trong một căn nhà, các binh sĩ đã phản ứng rất khác với những gì sĩ quan cảnh sát này nghĩ. Thay vì bao vây và thuyết phục tay súng hạ vũ khí, lực lượng lính thủy đánh bộ đã nã tổng cộng 200 phát đạn vào căn nhà.

Cảnh tượng ở Los Angeless khi đó giống như chiến trường. Chỉ sau 36 giờ, lính thủy đánh bộ Mỹ cùng lực lượng vệ binh quốc gia đã lập lại trật tự ở thành phố.

Truyền thông Mỹ khi đó tập trung mô tả sự hiện diện của lính thủy đánh bộ, coi đây là giải pháp mạnh để khôi phục luật pháp và trật tự.

Giao thông và trường học bắt đầu hoạt động trở lại từ ngày 4/5, và lệnh giới nghiêm được gỡ bỏ. Các binh sĩ quân đội rời khỏi Los Angeles vào ngày 9/5 trong khi Vệ binh Quốc gia ở lại tới hết tháng.

Hậu quả nặng nề và những thay đổi

Đoàn xe quân sự Mỹ tiến vào thành phố Los Angeles năm 1992.

Bạo loạn để lại hậu quả sâu sắc: 63 người chết, hơn 2.000 người bị thương, khoảng 12.000 vụ bắt giữ và thiệt hại kinh tế lên tới 1 tỷ USD. Hơn 3.000 toà nhà bị đốt phá, khoảng 40.000 người mất việc làm.

Chính quyền Los Angeles sau đó khởi động chiến dịch tái thiết “Rebuild L.A.”. Chiến dịch do Peter Ueberroth, người từng lãnh đạo giải bóng chày nhà nghề Mỹ" dẫn đầu. Chiến dịch đã thu hút gần 400 triệu USD đầu tư tư nhân và nhiều sáng kiến cộng đồng.

Áp lực cải tổ LAPD sau vụ bạo loạn là điều không thể tránh khỏi. Tháng 5/1992, cựu giám đốc FBI William Webster dẫn đầu cuộc điều tra phản ứng của cảnh sát trong bạo loạn. Tháng 6, cảnh sát trưởng Gates từ chức sau nhiều chỉ trích. Báo cáo điều tra chỉ rõ LAPD và chính quyền thành phố đã phản ứng quá chậm chạp và thiếu chuẩn bị, đề xuất hàng loạt cải cách từ bố trí lại nhân lực tới nâng cấp hệ thống liên lạc.

Năm 1993, hai sĩ quan Koon và Powell bị kết án 30 tháng tù trong vụ Rodney King vì vi phạm quyền dân sự còn  King được bồi thường 3,8 triệu USD từ chính quyền thành phố Los Angeles.

Tuy vậy, đa phần các đề xuất từ Ủy ban Christopher năm 1991 không được thực hiện đầy đủ. Phải tới cuối thập niên 1990, các cải cách thực sự mới bắt đầu.

Năm 2000, Los Angeles ký thỏa thuận với Bộ Tư pháp Mỹ, cho phép giám sát độc lập đối với lực lượng cảnh sát thành phố. Dưới thời cảnh sát trưởng William Bratton (2002 - 2009), hình ảnh LAPD dần cải thiện và đến năm 2013, quá trình giám sát chấm dứt. Tuy nhiên, báo cáo năm 2020 và 2022 vẫn cho thấy cảnh sát California nói chung và Los Angeles nói riêng vẫn còn thiên vị chủng tộc trong việc kiểm tra và xử phạt.

Los Angeles áp lệnh giới nghiêm vì biểu tình leo thang

Thị trưởng Los Angeles - bà Karen Bass ban bố lệnh giới nghiêm ở trung tâm Los Angeles từ tối 10-6 đến sáng 11-6, lưu ý có thể kéo dài thêm vài ngày...

Bấm xem >>