Vì sao năm 2025 xuất hiện thiên tai phức tạp nhất trong nhiều năm trở lại đây?

00:00 / 0:00

Chuẩn

Tốc độ đọc

Năm 2025 được đánh giá là một trong những năm thời tiết cực đoan nhất trong nhiều năm qua, với số lượng bão và áp thấp nhiệt đới vượt trung bình.

Thời tiết cực đoan nhất trong nhiều năm qua

Ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng thủy văn quốc gia nhận định, năm 2025 được đánh giá là một trong những năm thời tiết cực đoan nhất trong nhiều năm qua, với số lượng bão và áp thấp nhiệt đới vượt trung bình. Từ đầu năm đến giữa tháng 11, trên biển Đông đã hình thành 19 xoáy thuận nhiệt đới, trong đó có 14 cơn bão và 5 áp thấp nhiệt đới.

Đáng chú ý, 10 trong số này đã ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến Việt Nam, bao gồm 6 cơn bão (bão số 3, 5, 6, 9, 10, 13) và 1 áp thấp nhiệt đới giữa tháng 8. Các cơn bão đổ bộ rải đều từ Bắc bộ (Wipha, Ragasa, Matmo, áp thấp nhiệt đới tháng 8), Bắc Trung bộ (Kajiki, Nongfa, Bualoi) đến Nam Trung bộ (Kalmaegi), trong đó một số cơn bão (số 5, 10, 13) đổ bộ với cường độ mạnh. Trung Trung bộ tuy chưa có bão đổ bộ trực tiếp nhưng vẫn chịu tác động gián tiếp của các cơn bão số 1 và 12, gây mưa lớn và lũ lụt.

Thiên tai năm 2025 đặc biệt phức tạp trong nhiều năm trở lại đây. Ảnh Tuấn Anh

Nguyên nhân chính khiến biển Đông và Việt Nam chịu ảnh hưởng dày đặc là hoạt động mạnh bất thường của áp cao cận nhiệt đới Tây Thái Bình Dương.

Cụ thể, từ tháng 6 đến nay, trên vùng biển Tây Bắc Thái Bình Dương, phía Bắc và Đông Bắc Philippines xuất hiện chuẩn sai dương lớn tại mực 500mb, biểu hiện cho thấy cao áp cận nhiệt đới Tây Thái Bình Dương mở rộng và ổn định, bao trùm hầu hết Philippines và biển Đông, đặc biệt mạnh từ tháng 8 đến nay.

Cao áp này đóng vai trò điều tiết dòng gió và hình thành dải hội tụ nhiệt đới, vùng mà khi nhiệt độ mặt biển đủ ấm và đối lưu phát triển, rất dễ hình thành các xoáy thuận nhiệt đới và bão mạnh.

Xét về bối cảnh toàn cầu, năm 2025 cũng ghi nhận nhiều hiện tượng cực đoan: các đại dương nhiệt đới như Tây Thái Bình Dương, Bắc Ấn Độ Dương và vùng Caribe đều xuất hiện số lượng bão cao hơn trung bình nhiều năm, với các cơn bão mạnh có tốc độ gió cực đại tăng đáng kể. Hiện tượng này tương thích với xu hướng toàn cầu do nhiệt độ bề mặt biển tăng cao và biến đổi khí hậu, tạo điều kiện thuận lợi cho bão hình thành, cường độ mạnh hơn và tồn tại lâu hơn.

Như vậy, hoạt động mạnh của áp cao cận nhiệt đới kết hợp với điều kiện đại dương nóng hơn trung bình, đối lưu mạnh và dải hội tụ ổn định chính là lý do biển Đông và Việt Nam năm 2025 liên tiếp chịu ảnh hưởng của nhiều cơn bão và áp thấp nhiệt đới.

Không chỉ tần suất cao, quỹ đạo các cơn bão cũng bất thường. Theo Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia, áp thấp đầu mùa ảnh hưởng trực tiếp miền Trung thay vì phía Bắc như thông lệ; cuối mùa bão, hai cơn tác động trực tiếp tới Bắc bộ (bão số 9 và số 11) thay vì tập trung vào Trung bộ như quy luật. Sự thay đổi này phản ánh biến động trong cấu trúc hoàn lưu quy mô lớn, chi phối hướng di chuyển và vị trí đổ bộ của bão.

Bên cạnh đó, nhiệt độ bề mặt biển trên Biển Đông năm nay cao hơn trung bình, cung cấp năng lượng tích lũy cho bão mạnh lên. Một số cơn bão điển hình như bão số 9 đạt cấp 17, giật trên 17, mặc dù suy yếu trước khi đổ bộ; bão số 10 gây gió mạnh cấp 12–14 tại Nghệ An và cấp 10–11 tại Quảng Trị.

Như vậy, các biểu hiện bất thường trong hoạt động bão năm nay là kết quả kết hợp giữa biến động nội mùa, tương tác khí quyển – đại dương và xu thế dài hạn của biến đổi khí hậu. Dù chưa thể khẳng định BĐKH gây ra trực tiếp từng cơn bão riêng lẻ, nhưng bức tranh tổng thể cho thấy khí hậu ấm lên đang góp phần gia tăng cường độ, mở rộng phạm vi ảnh hưởng và thay đổi thời điểm hoạt động của bão trên Biển Đông.

Các tỉnh từ Quảng Trị đến An Giang chủ động ứng phó với áp thấp nhiệt đới mạnh lên thành bão

Ban Chỉ đạo Phòng thủ dân sự quốc gia vừa ban hành công điện gửi Ủy ban nhân dân các tỉnh, Tp ven biển từ Quảng Trị đến An Giang về việc chủ động ứng phó với áp thấp nhiệt đới gần Biển Đông để phối hợp thông tin tuyên truyền.

Thời tiết cực đoan ngày càng gia tăng về cường độ và tần suất

GS.TS Trần Thục, Chủ tịch Hội Khí tượng Thủy văn Việt Nam, cho rằng trong bối cảnh biến đổi khí hậu, thời tiết ngày càng cực đoan, cần thay đổi phương thức dự báo, cảnh báo. Với đợt mưa lũ này, dự báo được diện mưa, nhưng việc xác định tổng lượng mưa tại một số điểm cục bộ vẫn sai số, một số điểm mưa cao hơn dự báo. Đây cũng là hạn chế chung cho các khu vực nhiệt đới gió mùa có địa hình chia cắt mạnh, rất khó để dự báo mưa lớn cục bộ trong phạm vi hẹp.

Cùng với đó, các cảnh báo sạt lở đất vẫn chủ yếu ở mức "nguy cơ cao tại các xã, phường" mà chưa thể định vị đến từng điểm sạt lở cụ thể (sườn đồi, tuyến đường nhỏ). Mạng lưới trạm quan trắc tự động ở vùng thượng nguồn, vùng núi sâu (nơi khởi phát lũ quét) tại Nam Trung Bộ vẫn còn khá thưa, dẫn đến thiếu số liệu thực đo tức thời để cảnh báo lũ lên nhanh.

GS Thục đưa ra ba nhóm giải pháp. Về công nghệ và hạ tầng, cần tăng cường mật độ lưới quan trắc bằng cách đặt bổ sung các trạm đo mưa tự động và trạm thủy văn chuyên dùng tại các vùng thượng lưu, vùng "lõm" sóng di động ở Nam Trung Bộ; đẩy mạnh hệ thống radar thời tiết tại các đô thị và vùng núi để quét mây, mưa chi tiết, phục vụ cảnh báo cực ngắn.

Cơ quan dự báo cần xây dựng các mô hình AI học máy dựa trên dữ liệu lũ lụt lịch sử của địa phương để cảnh báo ngập lụt đô thị (như Nha Trang, Phan Rang) và sạt lở đất theo thời gian thực; hoàn thiện bản đồ phân vùng rủi ro thiên tai tỷ lệ lớn (1:2000 hoặc 1:5000) cho các khu vực dân cư trọng điểm.

Ông Mai Văn Khiêm cho biết dự báo định lượng mưa, đặc biệt là mưa lớn cục bộ ở địa hình miền núi, vẫn là thách thức do giới hạn của khoa học công nghệ hiện nay; ngay cả các nước tiên tiến như Mỹ, châu Âu, Trung Quốc hay Hàn Quốc cũng gặp khó khăn trong dự báo mưa cực đoan.

Ở Việt Nam, điều kiện địa hình phức tạp, dữ liệu quan trắc còn hạn chế, cùng với hệ thống quan trắc ở vùng sâu, vùng xa chưa đồng bộ, đôi khi dẫn đến chậm trễ thông tin. Đây là những vấn đề cần được đầu tư và cải thiện để nâng cao hơn nữa độ chính xác dự báo và khả năng cảnh báo sớm trong thời gian tới.

Hiện tại chưa thể kết luận hiện nay khí hậu đang bước vào "chu kỳ thời tiết cực đoan mới", tuy nhiên trong bối cảnh biến đổi khí hậu như hiện nay thì các hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng có xu hướng gia tăng, cả về cường độ, cũng như tần suất. Trong những năm gần đây, công tác dự báo và cảnh báo sớm của ngành khí tượng thủy văn đã đạt nhiều tiến bộ đáng kể.