Vị thứ trưởng có tài sản lớn nhất lịch sử Nga, 15 tỷ USD

Ở đỉnh cao quyền lực, nhà tài phiệt Khodorkovsky tham gia vào chính quyền với vai trò Thứ trưởng Bộ Năng lượng Nga.

Vị thứ trưởng có tài sản lớn nhất lịch sử Nga, 15 tỷ USD - 1

Mikhail Khodorkovsky rời văn phòng công tố năm 2003.

Nước Nga thời hậu Liên Xô trở thành mảnh đất màu mỡ để các nhà tài phiệt đua nhau tư nhân hóa tài sản, chi phối kinh tế và chính trị. Cựu tài phiệt Nga Mikhail Khodorkovsky không phải ngoại lệ khi ông làm giàu nhanh chóng nhờ vào công ty dầu mỏ Yukos.

Theo thống kê của Forbes năm 2003, Khodorkovsky từng sở hữu khối tài sản khổng lồ lên tới 15 tỷ USD và là người giàu nhất nước Nga thời điểm đó.

Trở thành người giàu nhất nước Nga

Khodorkovsky chào đời tại tại Moscow năm 1963, trong gia đình có cha mẹ là kỹ sư. Ông theo học tại Học viện Hoá học Mendeleyev và từng là đảng viên Cộng sản Nga dưới thời Liên Xô. Khodorkovsky lần đầu dấn thân vào kinh doanh khi cùng các bạn học mở công ty chuyên nhập khẩu, buôn bán máy tính.

Năm 1987, bốn năm trước khi Liên Xô hoàn toàn tan rã, Khodorkovsky lập ra công ty tài chính sau này trở thành Menatep, một trong những ngân hàng tư nhân đầu tiên thời hậu Liên Xô. Ông đã kiếm được khoản tiền tính bằng triệu USD đầu tiên từ những năm 1990, khi ngân hàng Menatep giành được số lượng cổ phần khổng lồ trong các công ty nhà nước được bán với giá rẻ mạt.

Đáng chú nhất là thương vụ Khodorkovsky mua tập đoàn dầu khí Yukos với mức giá rẻ mạt chỉ 350 triệu USD, trong khi tập đoàn này được các chuyên gia nước ngoài định giá lên tới hàng tỷ USD.

Dưới thời Khodorkovsky, Yukos hồi sinh nhanh chóng và thậm chí còn được đánh giá là doanh nghiệp có tính minh bạch. Yukos từng trở thành công ty dầu mỏ lớn thứ hai ở Nga, đóng góp 1/5 vào tổng sản lượng dầu mỏ khai thác được ở Nga.

Giống như các nhà tài phiệt khác thời bấy giờ, Khodorkovsky cũng dấn thân vào chính trị, bơm tiền ủng hộ hầu hết các chính đảng tại Nga. Ở đỉnh cao quyền lực, Khodorkovsky tham gia vào chính quyền của Tổng thống Boris Yeltsin với vai trò Thứ trưởng Bộ Năng lượng Nga.

Vị thứ trưởng có tài sản lớn nhất lịch sử Nga, 15 tỷ USD - 2

Mikhail Khodorkovsky từng ngồi tù 10 năm và mất hầu hết 15 tỷ USD tài sản.

Tập đoàn Yukos khi đó đã bí mật lên kế hoạch xây một hệ thống đường ống dẫn dầu với Trung Quốc, có thể qua mặt hệ thống Transneft của chính phủ Nga.

Khodorkovsky cũng muốn sáp nhập Yukos với công ty dầu khí lớn khác của Nga là Sibneft. Ngoài ra, Yukos còn đàm phán lập quan hệ đối tác chiến lược với các công ty Mỹ như Chevron/ Texaco và ExxonMobil.

Giới quan sát nhận định nếu các kế hoạch này thành hiện thực, Khodorkovsky “sẽ trở thành một thế lực độc lập trong địa chính trị thế giới” mà Điện Kremlin cũng không thể kiểm soát được.

Đó dường như là lý do chính khiến Khodorkovsky trở thành “thách thức chính trị” đối với Tổng thống Nga Putin.

Tháng 7.2003, cộng sự của Khodorkovsky trong Yukos là Platon Lebedev bị bắt vì cáo buộc gian lận. 4 tháng sau, cựu tài phiệt này cũng bị lực lượng an ninh Nga còng tay ngay trên chiếc chuyên cơ đậu ở vùng Siberia.

Trong hai phiên xử năm 2005 và 2008, Khodorkosvksy bị kết tội trốn thuế và lừa đảo. Khi được hỏi về Khodorkovsky, Tổng thống Putin đã so sánh Khodorkovsky với siêu lừa Mỹ Bernard Madoff: "Đã là một tên trộm thì phải vào tù".

Khoản tiền khổng lồ biến mất ra sao?

Số tài sản 15 tỷ USD khổng lồ đã biến mất như thế nào sau khi Khodorkovsky vào tù vẫn còn là một bí ẩn. Nhưng theo Forbes, đa số tài sản của Khodorkovsky đều nằm trong tập đoàn dầu mỏ Yukos.

Ước tính số cổ phần tương đương 9 tỷ USD của Khodorkovsky đã “bốc hơi” sau khi tập đoàn dầu khí hàng đầu Nga sụp đổ và bị đem rao bán một lần nữa. Số tài sản còn lại ở Nga đều bị thu hồi.

Vị thứ trưởng có tài sản lớn nhất lịch sử Nga, 15 tỷ USD - 3

Mikhail Khodorkovsky ngày được trả tự do năm 2013.

Năm 2013, tròn 10 năm ngồi tù, Khodorkovsky được cho là đã viết thư xin được khoan hồng sau khi biết tin người mẹ đang ngày càng yếu đi vì ung thư và được Tổng thống Nga Putin chấp nhận.

Sau khi ra tù, Mikhail Khodorkovsky bay thẳng sang Đức và nói với các phóng viên ở Berlin rằng, chính ông cũng không biết mình còn bao nhiêu tiền.

Theo nhà báo Nga Leonid Bershidsky, Kodorkovsky không hề mất toàn bộ tài sản ở Yukos. Cựu tài phiệt Nga cùng các cộng sự kiểm soát Yukos thông qua nhiều công ty con để rửa tiền. Một trong số công ty này có tên GML đã thắng kiện công ty Nga mua lại tài sản của Yukos.

Theo Bershidsky, GML từng công khai tài sản trị giá 292 triệu USD. Bởi Kodorkovsky kiểm soát 59,5% cổ phần nên cựu tài phiệt Nga vẫn còn khoảng 170 triệu USD cuối cùng sau khi ra tù.

Con số này chỉ tương đương 1% tài sản của Kodorkovsky ở giai đoạn đỉnh cao quyền lực. Ông không còn là tỷ phú nhưng ít ra vẫn có tiền khởi nghiệp lại từ đầu.

Đến cuối năm 2014, Khodorkovsky được cho là đã sở hữu 500 triệu USD nhưng ông nói mình chỉ có 100 triệu USD. Cũng trong khoảng thời gian này, ông gây chấn động bằng việc khởi kiện chính phủ Nga vì đã tịch thu, sung công tài sản khiến tập đoàn dầu mỏ Yukos phá sản.

Tòa Trọng tài ở The Hague, Hà Lan ra phán quyết buộc Nga phải trả 50 tỷ USD tiền bồi thường cho các cổ đông Yukos, trong đó có cả Khodorkovsky. Tuy nhiên, phía Nga đã phản ứng dữ dội dẫn đến việc Tòa Trọng tài thừa nhận không có thẩm quyền buộc Moscow phải trả số tiền trên vào năm 2016.