Phương Tây cạn kiệt thuốc nổ TNT vì cuộc chiến ở Ukraine

Nỗ lực viện trợ đạn dược liên tục cho Ukraine đang khiến phương Tây rơi vào cảnh thiếu hụt thuốc nổ TNT, không chỉ gây áp lực lên ngành quốc phòng mà còn đe dọa làm gián đoạn các hoạt động xây dựng và khai thác mỏ.

Cuộc xung đột Nga-Ukraine đang làm giảm đáng kể lượng thuốc nổ TNT có sẵn trên toàn cầu. Tình hình càng trở nên trầm trọng hơn do nhu cầu TNT từ các công ty khai thác mỏ và giá vật liệu xây này ngày càng tăng. Giá TNT đã tăng hơn 4 lần trong những năm gần đây.

Từ dồi dào đến khan hiếm

Từ lâu, TNT (trinitrotoluene) được xem là “huyết mạch” cho ngành công nghiệp quốc phòng và khai thác mỏ ở Mỹ.

Mỹ và Liên minh châu Âu đối mặt với tình trạng thiếu hụt thuốc nổ TNT. Ảnh: Oxu.az

Từng được sản xuất hàng triệu tấn trong hai cuộc Thế chiến, thuốc nổ phục vụ cho đạn pháo, bom và cả ngành xây dựng đường sá. Thế nhưng, do sản xuất TNT tạo ra chất thải độc hại, Mỹ đã đóng cửa nhà máy cuối cùng trong thập niên 1980 và chuyển sang nhập khẩu từ Trung Quốc, Nga, Ba Lan và Ukraine - những nơi có thể tự xử lý chất thải, theo tờ New York Times.

Nhiều năm qua, TNT còn được tái chế từ các loại đạn dược cũ không còn sử dụng trong quân đội Mỹ. Nhưng kể từ khi chiến sự bùng nổ ở Ukraine năm 2022, nguồn TNT tái chế này gần như biến mất vì Mỹ giữ vũ khí cũ để viện trợ Ukraine.

Dưới thời cựu Tổng thống Joe Biden, Mỹ đã cung cấp cho Ukraine khoảng 3 triệu quả đạn pháo 155mm, tương đương khoảng 32,4 nghìn tấn thuốc nổ TNT. Pháo binh Ukraine bắn khoảng 5.000 quả đạn pháo 155 mm mỗi ngày, trung bình 2 triệu quả mỗi tháng, theo hãng tin Forbes.

Ba Lan từng là nhà cung cấp TNT lớn của Lầu Năm Góc. Tuy nhiên, nước này đã chuyển phần lớn sản lượng TNT sang nước láng giềng Ukraine để đáp ứng nhu cầu chiến sự.

Trong bối cảnh đó, hai nguồn cung TNT quan trọng khác, Nga và Trung Quốc ngừng xuất khẩu TNT sang Mỹ.

Tất cả những điều này đang gây áp lực lên hoạt động sản xuất vũ khí của Mỹ cũng như các hoạt động nổ mìn tại các mỏ đá - nơi sản xuất phần lớn vật liệu thô cho ngành xây dựng.

Để ứng phó, quốc hội Mỹ đã phê duyệt xây dựng một nhà máy sản xuất TNT mới do Lục quân Mỹ điều hành tại bang Kentucky với chi phí 435 triệu USD. Nhà máy dự kiến ​​bắt đầu hoạt động vào cuối năm 2028 nhưng sẽ chỉ sản xuất thuốc nổ cho mục đích quân sự, không có kế hoạch bán bất kỳ sản phẩm nào cho khu vực tư nhân để giúp giảm bớt tình trạng thiếu hụt TNT trong hoạt động nổ mìn công nghiệp.

Sự thiếu hụt này có thể sớm làm chậm tiến độ của các dự án xây dựng trong nước ở Mỹ và có thể khiến một số vật liệu thô của ngành xây dựng nên đắt đỏ hơn.

“Thế giới như chúng ta biết sẽ không tồn tại nếu không có thuốc nổ công nghiệp. Đối với hầu hết mọi hoạt động khai mỏ, thuốc nổ luôn được sử dụng ở một giai đoạn nào đó” – ông Clark Mica, Chủ tịch Viện các nhà sản xuất chất nổ (IME) ở Washington, nói.

Trong cuộc phỏng vấn của trang tin quốc phòng War Zone hồi tháng 5-2025, ông John Summers - Phó Chủ tịch Global Ordnance, một trong những nhà cung cấp đạn pháo 155 mm và 152 mm lớn nhất - nêu bật tình trạng thiếu hụt TNT để sản xuất thuốc nổ trong đầu đạn.

Ông Summers cho biết công ty ông có thể bán TNT với giá lên đến 20 USD/pound (tương đương 45 USD/kg) nếu khách hàng là chính phủ Mỹ. Điều này có nghĩa là chi phí chỉ riêng cho thuốc nổ cho một đạn pháo 155 mm chứa khoảng 10 kg TNT lên đến 450 USD.

Công nhân xử lý đạn pháo 155 mm sau quá trình sản xuất tại một nhà máy sản xuất đạn dược của lục quân Mỹ ở Scranton, bang Pennsylvania, Mỹ. Ảnh: AFP

Châu Âu sốt sắng khôi phục năng lực sản xuất TNT

Ở châu Âu, tình hình cũng cấp bách không kém. Nhà máy hóa chất Nitro-Chem ở Ba Lan là cái tên duy nhất đang sản xuất TNT cho các công ty quốc phòng ở Liên minh châu Âu (EU).

Theo trang tin Euractiv, sản xuất TNT gây ô nhiễm môi trường nặng nề và tiêu tốn nhiều năng lượng, vì vậy, trong nhiều thập niên, các công ty quốc phòng ở EU đã thuê gia công công việc này ở những nơi khác - đặc biệt là Trung Quốc và Ukraine .

Nhà máy hóa chất Zarya của Ukraine nằm ở tỉnh Luhansk - nơi cũng sản xuất TNT, đã dừng hoạt động sau khi tỉnh này rơi vào quyền kiểm soát của Nga.

Dựa vào nguồn cung TNT bên ngoài là giải pháp tiết kiệm trong thời bình nhưng lại trở thành điểm yếu chiến lược đối với EU sau khi chiến sự bùng nổ ở Ukraine. Trong năm nay, tính đến tháng 9, EU đã hoàn thành mục tiêu 80% trong kế hoạch cung cấp 2 triệu quả đạn pháo cho Ukraine.

Binh sĩ Ukraine chuẩn bị lắp đạn vào khẩu pháo OTO Melara để bắn phía các vị trí của quân Nga gần Pokrovsk ở vùng Donetsk, Ukraine. Ảnh: Reuters

“Châu Âu có năng lực sản xuất TNT rất hạn chế nếu chỉ dựa vào Nitro-Chem” – ông Romain de Calbiacm, Phó Giám đốc C&V Defence, công ty hỗ trợ các nhà sản xuất quốc phòng thâm nhập thị trường EU, cho biết. Ông nói thêm rằng nhà máy Nitro-Chem đang quá tải đơn hàng.

Hồi tháng 4-2025, Nitro-Chem đã ký một thỏa thuận cung cấp thuốc nổ trị giá 1,2 tỉ zloty (310 triệu USD) cho công ty quốc phòng Paramount Enterprises International của Mỹ.

Để giải quyết tình trạng khan hiếm TNT, EU đang đổ vốn đầu tư công và tư vào một số cơ sở sản xuất mới.

Thế nhưng các công ty tìm cách mở dây chuyền sản xuất TNT mới cũng đối mặt với một loạt vấn đề bao gồm quy trình cấp phép tốn thời gian. Quy trình sản xuất TNT tiềm ẩn nhiều rủi ro về an toàn và môi trường do sử dụng hỗn hợp nhiều loại hóa chất cực độc. Các nhà máy mới phải tuân thủ các quy định an ninh nghiêm ngặt và thường phải đặt tại các địa điểm cách xa các trung tâm dân cư đông đúc.

Hồi đầu năm nay, Bộ Quốc phòng Phần Lan đã ký hợp đồng dài hạn trị giá hơn 255 triệu euro với nhà sản xuất thuốc nổ Forcit để xây dựng một nhà máy mới tại thị trấn Pori. Tuy nhiên, phải đến năm 2028, nhà máy này mới cung cấp sản phẩm đầu tiên cho thị trường.

Tại Thụy Điển, công ty khởi nghiệp Swebal có kế hoạch đầu tư khoảng 71 triệu euro vào dự án nhà máy sản xuất TNT tại thị trấn Nora, cách Stockholm khoảng 200 km về phía tây. Nhà máy dự kiến bắt đầu hoạt động năm 2027.

Để tránh một số rào cản pháp lý khi xây dựng nhà máy mới, các nhà sản xuất đạn dược như Tập đoàn sản xuất vũ khí Czechoslovak Group (CSG) của CH Czech lên kế hoạch khởi động lại các nhà máy đã đóng cửa sau Chiến tranh Lạnh.

“Việc xây dựng một nhà máy sản xuất TNT từ con số không ở châu Âu gần như là điều không thể tưởng tượng do cần quá nhiều giấy phép” - ông Andrej Čírtek, người phát ngôn của CSG, nói.

CSG dự định khởi động lại hoạt động của một nhà máy sản xuất TNT ở thị trấn Lavrio của Hy Lạp. Nhà máy là phần của liên doanh giữa CSG với nhà thầu quốc phòng Hy Lạp Hellenic Defence Systems (EAS). Ủy ban châu Âu (EC) cho biết sẽ trích 23 triệu euro từ ngân sách của Đạo luật hỗ trợ sản xuất đạn dược (ASAP) để tiếp sức cho CSG khởi động lại nhà máy.