Những phụ nữ trẻ không hút thuốc, không bệnh nền vẫn mắc ung thư phổi

Li, Smith nhận chẩn đoán ung thư phổi giai đoạn cuối dù không hút thuốc, nhưng đều có gen đột biến và sống trong vùng không khí ô nhiễm

Cuối năm 2019, cuộc sống của Becca Smith gần như quay cuồng. Ở tuổi 28, cô vừa thuê một mặt bằng tại Chester để cải tạo thành studio yoga, dồn toàn bộ tiền tiết kiệm và thuê giáo viên, vừa tiếp tục công việc huấn luyện viên cá nhân. Một ngày của Becca bắt đầu từ 5 giờ sáng, luôn trong trạng thái căng thẳng nhưng đầy quyết tâm và háo hức. Giữa guồng quay đó, cô gần như không còn tâm trí cho đau lưng dai dẳng không dứt.

"Cơn đau liên tục di chuyển, mỗi ngày lại ở một vị trí khác nhau trên lưng. Tôi phải dùng miếng dán nhiệt rồi lại chườm đá chỉ để có thể đi làm", Smith kể. Cô tìm đến bác sĩ gia đình, chuyên gia vật lý trị liệu và cả bác sĩ nắn xương, tất cả đều nghi ngờ cô bị rách cơ. "Tôi đã nghĩ đến khả năng xấu nhất là thoát vị đĩa đệm", cô nói.

Một ngày tháng 3/2020, cơn đau dữ dội đến mức Becca phải nằm liệt giường. Sau khi ngủ thiếp đi, cô tỉnh dậy với cơn đau nửa đầu kinh khủng và không thể nhìn rõ. Khi đến phòng khám mắt, các bác sĩ dùng đèn soi đáy mắt, phát hiện tình trạng xuất huyết và lập tức chuyển cô vào viện. Trong một tuần, cô liên tiếp trải qua MRI, CT scan và sinh thiết tế bào ở vùng lưng.

Khi Smith đang nằm một mình trên giường bệnh, hai bác sĩ xuất hiện, kéo rèm lại và thông báo cô bị ung thư phổi giai đoạn 5, đã di căn xuống cột sống và lên cả não.

"Họ bảo không còn làm gì được cho tôi", Smith kể. "Tôi nhớ đã gọi cho mẹ và gào lên qua điện thoại".

Becca Smith đã lên kế hoạch mở phòng tập yoga trước khi biết mình bị ung thư phổi. Ảnh: Guardian

Các bác sĩ nói với bố mẹ Smith rằng cô có lẽ chỉ còn khoảng hai tuần để sống. Thời điểm đó đại dịch Covid mới bùng phát, và Smith quyết định về nhà để chăm sóc giảm nhẹ. "Bạn bè tôi đều đến để nói lời từ biệt. Họ ngồi ở cuối giường bệnh, khóc hết nước mắt. Tôi vẫn giữ một quyển sổ đầy những bức thư họ viết", cô kể.

Trong nhiều thập kỷ, ung thư phổi thường được xem là căn bệnh của đàn ông lớn tuổi, gắn liền với thói quen hút thuốc, bị kỳ thị nặng nề và không được cấp nhiều kinh phí để nghiên cứu. Một phân tích năm 2010 cho thấy ung thư phổi chỉ nhận được 6% nguồn tài trợ nghiên cứu, dù nó là loại phổ biến thứ ba tại Anh.

Tuy nhiên, vài năm gần đây, hồ sơ bệnh nhân đã thay đổi. Hút thuốc vẫn là yếu tố nguy cơ chính, nhưng số ca ung thư phổi ở phụ nữ trẻ, không bệnh nền, không hút thuốc đang gia tăng, cả về tỷ lệ lẫn con số tuyệt đối. Tại Anh, chương trình tầm soát hiện áp dụng cho những người trên 55 tuổi có tiền sử hút thuốc - trong đó 76% ca được phát hiện ở giai đoạn một hoặc hai và có khả năng chữa khỏi. Nhưng phụ nữ trẻ không hút thuốc như Smith thường chỉ được chẩn đoán khi bệnh đã di căn.

Bác sĩ Alex Georgiou, chuyên gia ung thư học tại Bệnh viện Guy’s and St Thomas, đã phân tích dữ liệu bệnh nhân ung thư phổi để tìm hiểu sự thay đổi này. "Trong giai đoạn 2010-2021, số bệnh nhân ung thư phổi chưa từng hút thuốc tại phòng khám của chúng tôi tăng đều mỗi năm", ông cho biết. "Năm 2010, nhóm này chiếm 5% ca bệnh. Đến năm 2021, con số đã là 14%".

Trong số những ca ung thư phổi không liên quan đến hút thuốc, 68% là phụ nữ, so với 43% ở nhóm có tiền sử hút thuốc. Ngoài ra, tỷ lệ bệnh nhân trẻ tuổi cũng cao hơn: 16% bệnh nhân không hút thuốc ở độ tuổi dưới 50 so với 5% ở nhóm hút thuốc. Số bệnh nhân da đen và châu Á cũng nhiều hơn.

"Chúng tôi có thể dự đoán tỷ lệ bệnh nhân châu Á cao, bởi ung thư phổi không do hút thuốc rất phổ biến ở khu vực Đông Nam Á", ông Georgiou cho biết.

Nghiên cứu cũng ghi nhận sự khác biệt rõ rệt về giai đoạn phát hiện bệnh và mức độ tiến triển. Hai phần ba bệnh nhân không hút thuốc được chẩn đoán ở giai đoạn 4 - giai đoạn muộn nhất, và 38% đã có di căn lên não.

"Không chỉ là sự khác biệt về nhân khẩu học", ông Georgiou nhấn mạnh. "Cơ chế hình thành và phát triển ung thư ở những bệnh nhân này cũng không giống với các ca liên quan đến hút thuốc".

Những phát hiện này phản ánh xu hướng trên toàn cầu, tuy nhiên đến nay, vẫn chưa có lời giải thích đầy đủ. Theo bác sĩ Cecilia Pompili, chuyên gia phẫu thuật lồng ngực kiêm giảng viên lâm sàng cao cấp tại Trường Y Hull York, giới khoa học chỉ mới bắt đầu đặt ra các câu hỏi cần thiết.

"Trong suốt một thời gian dài, chúng ta không nghĩ ung thư phổi là căn bệnh phổ biến ở phụ nữ trẻ, và họ thường không được đưa vào các thử nghiệm lâm sàng", bà nói. Hiện Pompili thực hiện các cuộc phỏng vấn với phụ nữ mắc ung thư phổi để tìm hiểu triệu chứng ban đầu và hành trình chẩn đoán bệnh, trong khuôn khổ một nghiên cứu do Quỹ Ung thư Phổi Roy Castle tài trợ.

Ung thư biểu mô tuyến là loại ung thư phổi phổ biến nhất được chẩn đoán ở người không hút thuốc. Trong khi một số phụ nữ có triệu chứng "kinh điển" như ho dai dẳng và ho ra máu, những người khác lại có các triệu chứng mơ hồ và không đặc hiệu hơn, chẳng hạn như sụt cân hoặc đau lưng.

"Chúng tôi muốn tìm hiểu diễn biến triệu chứng và liệu phụ nữ có được bác sĩ chăm sóc sức khỏe điều trị khác biệt hay không", Pompili nói. "Chúng tôi biết từ một số bệnh nhân rằng một phụ nữ 40 tuổi, khỏe mạnh bị ho dai dẳng có nhiều khả năng được chẩn đoán mắc dị ứng, hen suyễn hoặc nhiễm trùng hơn là một nam giới lớn tuổi hút thuốc, người sẽ được chỉ định chụp X-quang ngực".

Việc xác định nguyên nhân khiến tỷ lệ ung thư phổi ở phụ nữ gia tăng đòi hỏi nhiều nghiên cứu sâu hơn, theo bác sĩ Pompili. Nội tiết tố có thể là một yếu tố góp phần. Trên toàn cầu, ô nhiễm không khí trong nhà do sử dụng bếp củi và nhiên liệu sinh khối như củi, rơm rạ để nấu nướng, sưởi ấm đã được xác định là yếu tố nguy cơ đáng kể. Tại Anh, ô nhiễm không khí ngoài trời được cho là gây ra khoảng một trong 10 ca ung thư phổi.

"Ô nhiễm không khí đã được chứng minh có ảnh hưởng lớn đến cả nam và nữ, đặc biệt ở những bệnh nhân trẻ tuổi", Pompili cho biết.

Một khả năng được đặt ra là phổi nhỏ hơn và đường thở hẹp hơn ở phụ nữ khiến nồng độ chất ô nhiễm hít vào cao hơn, dẫn đến nguy cơ các hạt bụi mịn, có đường kính 2.5 micromet trở xuống, dễ bị đọng lại trong phổi hơn.

Rosamund Adoo-Kissi-Debrah, mẹ bé Ella - cô bé 9 tuổi đầu tiên trên thế giới có nguyên nhân tử vong được ghi nhận do ô nhiễm không khí trên giấy chứng tử - cho biết cô không lấy làm ngạc nhiên.

"Ella bị hen suyễn, nhưng có tới 700 loại bệnh bị ảnh hưởng bởi ô nhiễm không khí", Rosamund nói. "Khi nghĩ đến những phụ nữ trẻ mắc ung thư phổi, tôi nghĩ đến những lần đưa đón con đi học, khoảng thời gian ngồi trên ôtô hoặc xe buýt giữa dòng xe đông nghẹt. Khi tôi nghĩ đến con số ngày càng tăng ở những người da màu mắc bệnh, tôi lại nghĩ đến yếu tố kinh tế".

Rosamund cho hay London là thành phố ùn tắc nhất châu Âu và thứ 5 thế giới. Cô hiện là người vận động cho không khí sạch thông qua Quỹ Ella Roberta, được thành lập sau cái chết của con gái.

Một yếu tố then chốt khác nhưng đến nay vẫn chưa được hiểu đầy đủ là vai trò của đột biến gen, đặc biệt ở những phụ nữ trẻ không hút thuốc. Trong đó, đột biến thụ thể yếu tố tăng trưởng biểu bì (EGFR) là phổ biến nhất, được cho là nguyên nhân gây ra khoảng 10-15% ca ung thư phổi tại Anh. Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng ô nhiễm không khí có thể "đánh thức" các tế bào tiềm ẩn trong phổi mang đột biến gây ung thư, kích thích chúng phát triển thành khối u.

Sarah Li, một nhà làm phim tự do 42 tuổi, được chẩn đoán mắc ung thư phổi dương tính với EGFR vào năm ngoái. Vốn không hút thuốc và theo chế độ ăn thuần chay, thời điểm biết mình bị bệnh, Li sống tại London và đang chuẩn bị tham gia giải marathon thứ 7.

"Tôi đã bị ho kéo dài nhưng không quá lo lắng", cô kể. "Trước đó tôi bị cảm lạnh, và cơn ho dường như chỉ là di chứng". Li cũng cảm thấy đau ở vai phải. "Nhìn lại, đó cũng là một dấu hiệu, nhưng tôi đã không biết để liên kết các triệu chứng lại với nhau".

Sarah Li nhận chẩn đoán ung thư dù ăn chay, không hút thuốc và năng vận động. Ảnh: Guardian

Một chuyên gia vật lý trị liệu đã đề xuất Li bài tập cho vai, còn một dược sĩ bán siro ho cho cô. Tuy nhiên, sau 4 tháng khi cơn ho ngày càng nặng hơn, Li đến gặp bác sĩ đa khoa, dự kiến sẽ được kê kháng sinh để điều trị nhiễm trùng phổi. Thay vào đó, cô được chỉ định chụp X-quang ngực và nhanh chóng được sắp xếp chụp CT scan. Đến tháng 4/2024, Li được thông báo mắc ung thư phổi không thể phẫu thuật, với một khối u ở phổi trái và các nốt ung thư xuất hiện ở phổi phải.

"Ngay cả bây giờ, tôi vẫn thấy lạ khi nhận mình bị ung thư phổi", Li cho biết. "Tôi có thể nói tôi bị ung thư, nhưng ung thư phổi vẫn là điều gì đó xa lạ. Khi mới nhận chẩn đoán, tôi đã trải qua mọi cảm xúc, tự hỏi: 'Tại sao? Tôi đã làm gì sai?'. Tôi nghĩ mình đã có lối sống lành mạnh, nhưng tôi từng sống ở bang Hyderabad, Ấn Độ trong 4 năm. Đó là một thành phố rất đông đúc".

Dù mới bên nhau 18 tháng, Li và bạn trai Robin đã có những cuộc trò chuyện khó khăn về khả năng sinh sản, việc có con trong tương lai. "Tôi có nên đông lạnh trứng trước khi điều trị không? Cuối cùng, chúng tôi quyết định ưu tiên giữ tính mạng cho tôi và bắt đầu điều trị càng sớm càng tốt".

Sau nhiều năm bị thiếu kinh phí (được cho là do ung thư phổi gắn liền với thói quen hút thuốc), các phương pháp điều trị tiên tiến đang phát triển nhanh chóng - đặc biệt với những loại ung thư như của Li, do các đột biến gen gây ra. Trong thập kỷ qua, Viện Quốc gia về Sức khỏe và Chăm sóc Xuất sắc (NICE) đã khuyến nghị 48 phương pháp điều trị mới cho ung thư phổi - gấp 6 lần so với thập kỷ trước đó.

Đợt hóa trị, xạ trị và liệu pháp miễn dịch đầu tiên của Li đã giúp thu nhỏ khối u đáng kể. Tuy nhiên, vào tháng 1, một tổn thương nhỏ đã được phát hiện ở não cô. Hiện Li dùng liệu pháp nhắm mục tiêu - tức uống một viên thuốc hàng ngày - cùng hóa trị bổ sung.

"Cuộc sống giờ đây mãnh liệt hơn", cô nói. "Hôm nay, tôi chỉ đơn giản là rất hạnh phúc khi đủ khỏe để ra ngoài, để thưởng thức một bữa trưa ngon lành. Những điều nhỏ nhặt mà ta thường xem nhẹ... giờ tôi trân trọng hơn rất nhiều. Còn việc nói về 2 hay 5 năm tới như bạn bè thì không thể. Tôi biết cuối cùng ung thư sẽ vượt qua phương pháp điều trị hiện tại. Hy vọng đến lúc đó sẽ có con đường điều trị mới".

Smith cũng đang ở trong tình huống tương tự. Vài tuần sau khi bắt đầu chăm sóc giảm nhẹ, gia đình cô nhận được cuộc gọi thông báo kết quả sinh thiết lấy từ lưng Smith cho thấy cô mắc ung thư phổi dương tính với đột biến gen ALK, và có phương pháp điều trị. Cô bắt đầu uống 8 viên thuốc mỗi ngày, gọi là thuốc ức chế ALK, kèm xét nghiệm máu hàng tháng và chụp chiếu mỗi ba tháng.

"Mọi việc diễn ra tốt đẹp, khối u giảm rất nhiều", Smith nói. "Sau hai năm, ung thư có tiến triển ở não, nên giờ tôi đang dùng liệu trình điều trị thứ hai".

Hiện Smith là giáo viên pilates. Mùa hè này, cô tham gia một khóa nghỉ dưỡng yoga tại Bali. Bạn trai cô, Sammy, đã bay đến gặp cô vào tháng 7 và trong lúc đi dạo trên bãi biển, anh đã cầu hôn cô.

"Đây là giấc mơ. Tôi đang tận hưởng cuộc sống", cô nói. "Tôi đã trải qua rất nhiều điều. Tôi mất studio yoga, mất nhiều tiền - những thứ bạn từng nghĩ là quan trọng nhưng thật ra là không. Điều tôi quan tâm nhất bây giờ là gia đình, bạn bè, và được sống vui khỏe".

Smith cho hay cô hiện vẫn thấy buồn và sợ hãi, lo lắng vì không biết điều gì sẽ xảy ra. "Việc chụp chiếu không bao giờ dễ dàng, nhưng bạn sẽ quen dần và biết cách đối mặt với nó. Nghe có vẻ sáo rỗng, nhưng tôi thực sự đang sống cho ngày hôm nay. Sau 5 năm, tôi biết ơn vì tất cả những điều đó", cô nói.

'Ho mãi không khỏi' có thể là dấu hiệu cảnh báo ung thư phổi

Dấu hiệu ung thư phổi thường không rõ ràng ở giai đoạn đầu khiến nhiều người chủ quan hoặc nhầm lẫn với bệnh lý hô hấp thông thường. Bệnh diễn tiến...

Bấm xem >>