Hơn 30 năm du lịch Việt đổi thay trong mắt khách Tây

Chứng kiến Việt Nam "thay da đổi thịt" từ du lịch hoang sơ thành điểm đến sôi động, những vị khách nước ngoài đầu tiên thán phục xen lẫn lo ngại khi vẻ đẹp nguyên bản bị phai nhạt trước làn sóng du lịch đại trà.

Năm 1999, Grant Wilson, du khách Australia đến Việt Nam lần đầu, sau đó đã phải lòng đất nước này. Ông từng có giai đoạn làm giáo viên tiếng Anh từ năm 2000 đến 2006, sau đó vẫn thường xuyên quay lại Việt Nam du lịch vài lần hằng năm.

Điều hấp dẫn nhất với du khách nước ngoài khi ấy là được đắm mình trong một Việt Nam còn hoang sơ. Grant nhớ hầu như không có khách từ châu Á tới Việt Nam nhưng giờ ra đường, ông sẽ gặp ngay người Trung Quốc, Hàn Quốc hay Nhật Bản.

Thời điểm đó, Việt Nam mang vẻ đẹp nguyên bản nhưng tồn tại nhiều vấn đề về dịch vụ. Ví dụ, khu trung tâm Đà Nẵng lộn xộn, bãi biển bẩn, nhiều rác. Trong khi đó, dịch vụ du lịch ở Hội An gần như chưa có gì, đến khách nội địa cũng không quan tâm.

Grant chia sẻ du khách nước ngoài thường bị tính giá cao khi mua sắm, nạn trộm cắp hay giật túi xách điện thoại cũng khá phổ biến. Dù yêu Việt Nam, Grant thừa nhận những ngày đầu du lịch Việt Nam mở cửa, khách nước ngoài thường bị gán mác "giàu có và dễ bị lừa".

"Danh tiếng của Việt Nam hiện tại rất khác, nhiều khách nước ngoài nói về quốc gia này như một điểm đến an toàn, thân thiện và hiếu khách bậc nhất thế giới", Grant nói.

Mark Bowyer là một trong những người hiểu rõ về quá trình chuyển mình của du lịch Việt Nam. Hơn 30 năm trước, ông đã đưa những vị khách nước ngoài đầu tiên tới Việt Nam, đi dọc đất nước trên chuyến tàu Thống Nhất.

Theo Mark, tất cả du khách đến Việt Nam vào đầu những năm 1990 đều ngạc nhiên trước năng lượng tích cực và quyết tâm tiến lên của người dân. Việt Nam đã chuyển mình mạnh mẽ trong ba thập kỷ qua nhưng con người, sự lạc quan và sự thân thiện hiếu khách của họ vẫn là những điểm mạnh lớn của du lịch.

Năm 2025, Mark thấy mọi thứ thay đổi đến khó tin từ ẩm thực, bãi biển, mua sắm, những chuyến phiêu lưu và cả ly cà phê vang danh thế giới.

Mark (ngoài cùng bên trái) trên chuyến tàu Thống Nhất năm 1993. Ảnh: Rusty Compass

"Du lịch Việt Nam đã phát triển vượt bậc", Dieter Buchner, nhà sáng lập Vietnam Detox - chuyên cung cấp các khóa tiết thực retreat cao cấp - cho biết. Ông là một trong những người chứng kiến sự lột xác của ngành du lịch, đặc biệt là du lịch chữa lành.

Dieter đến Việt Nam đảm nhiệm chức Giám đốc Giáo dục và Sức khỏe tại Fusion Resorts ở Hội An vào tháng 1/2015. Ngành du lịch chữa lành khi đó đầy rẫy những thách thức. So với Thái Lan, Indonesia, Philippines hay Malaysia, Việt Nam không có hệ thống đào tạo chuyên nghiệp cho spa và sức khỏe, ý thức về môi trường cũng rất hạn chế.

Vào năm 2015, Dieter cho biết Thái Lan đã chứng kiến sự phục hưng đáng kể của y học cổ truyền Thái và các sản phẩm thảo dược. Việt Nam lại thiếu một ngành chăm sóc da thảo dược truyền thống và hầu như không khách quốc tế nào biết đến kho tàng hơn 5.100 loại cây thuốc hay tác dụng đối với sức khỏe con người.

Dieter nhớ lại dịch vụ massage và chữa lành ở Việt Nam vào khoảng năm 2015 đối mặt với nhiều thách thức về chất lượng, vượt ra ngoài kỹ năng kỹ thuật cơ bản. Một vấn đề dai dẳng mà ông nhận thấy là nhiều chủ sở hữu và quản lý chỉ đầu tư vào đào tạo ban đầu, kỳ vọng những kỹ năng đó có thể truyền lại trong lực lượng lao động mà không cần phát triển liên tục.

Ông dẫn ví dụ về một trung tâm massage của người khiếm thị, nơi nhân viên cho biết họ được đào tạo 13 năm trước và không hề được bồi dưỡng thêm. Tình trạng này lặp lại ở nhiều spa thương mại và thậm chí spa khách sạn.

Sau gần một thập kỷ, ông chứng kiến sự "tiến hóa" đáng kể của ngành du lịch chữa lành. Thị trường này tăng trưởng với tốc độ trung bình hàng năm khoảng 23%, mức chi tiêu cao hơn 51% so với khách quốc tế thông thường. Hầu hết thương hiệu khách sạn quốc tế giờ đã hiện diện tại Việt Nam, góp phần nâng cao tiêu chuẩn dịch vụ, mang lại lợi ích cho nhân viên, khách hàng, chủ sở hữu và cả cộng đồng địa phương.

Hai thái cực của phát triển

Tuy nhiên, sự chuyển mình không đơn thuần đem lại những tác động tích cực.

Alex Sheal, người Anh, nhà sáng lập Vietnam In Focus, "khai phá" du lịch phố đường tàu từ năm 2013 - khi nơi đây chỉ là những dãy nhà tạm san sát, có phần cũ kỹ bên đường tàu. Người dân nấu ăn, giặt giũ, tắm rửa cho con, đọc báo bên đường ray. Sự xuất hiện của những người nước ngoài như Alex là điều "lạ lẫm" với họ.

Alex vẫn ở Việt Nam và chứng kiến sự thay đổi ngoạn mục của khu phố anh từng "khai phá". Dù bị cấm về mặt pháp lý, phố đường tàu hiện vẫn là điểm du lịch nổi tiếng bậc nhất Hà Nội. Các quán cà phê rực rỡ ánh đèn xanh đỏ, trang trí bắt mắt thay thế những căn nhà cũ kỹ của hơn 10 năm trước. Người dân quen mặt khách nước ngoài và dễ dàng giao tiếp với họ để mời chào sử dụng dịch vụ đồ uống, ngắm tàu chạy qua.

Hơn 10 năm trước, khi đoàn tàu lao đến, mọi người đơn giản chỉ ngả người ra sau để tránh. Cảnh tượng đó "quá Hà Nội" nên chẳng ai từng nghĩ khu phố này sẽ thành điểm du lịch hút khách.

"Ý tưởng đó thật điên rồ nhưng hãy nhìn bây giờ xem", Alex nói. Anh đã không còn kinh doanh dịch vụ du lịch trên phố đường tàu vì muốn du khách được trải nghiệm những thứ địa phương hơn. Phố đường tàu đã phát triển ngoài sức tưởng tượng của Alex và anh nghĩ có những thứ "quá" sẽ không tốt.

Phố đường tàu hơn 10 năm trước. Ảnh: Vietnam In Focus

Gần đây, Alex có hai chuyến đi, một đến Điện Biên và chuyến còn lại đưa gia đình nghỉ dưỡng ở Hạ Long. Alex thấy Điện Biên dường như là vùng đất chưa bị du lịch chạm vào, gợi cảm giác tới Hà Giang 18 năm trước. Vẻ đẹp nguyên sơ, đường xá gồ ghề, chỗ ở đơn sơ nhưng nụ cười chào đón ở khắp mọi nơi. Đó là một cuộc phiêu lưu văn hóa.

Hạ Long lại là trải nghiệm khác, mang đến sự bất ngờ về tốc độ phát triển mạnh mẽ kể từ lần cuối anh đến đó cách đây 10 năm. Các khu nghỉ dưỡng lớn, biệt thự và cả một bãi biển thành phố rất sạch sẽ. Anh nhận xét chúng hiện đại, dịch vụ tốt, phù hợp cho gia đình nhưng có phần vô hồn.

Theo Alex, những trải nghiệm này đại diện cho hai thái cực dễ dàng gặp phải trên khắp Việt Nam hiện nay. Sự phát triển là cần thiết khi nâng cao mức sống cho người dân. Du khách nội địa thường thích loại hình cơ sở hạ tầng hiện đại với các khu nghỉ dưỡng lớn, công viên giải trí, tàu du lịch khổng lồ.

Thực tế, phần lớn du khách trên thế giới cũng vậy và đó là lý do mô hình này xuất hiện ở hầu hết quốc gia. Những điểm thu hút đặc trưng của một địa phương, con người, văn hóa của nó, có thể bị phá hủy bởi sự phát triển không bền vững. Trước sự phát triển chóng mặt của du lịch Việt Nam, Alex tin cần có sự kiểm soát tốt hơn.

"Họ sẽ làm gì khi tới nơi chẳng có gì để khám phá. Tôi nghĩ họ sẽ đi nơi khác", anh nói. Alex gợi ý nên có nhiều khu vực hạn chế hơn như Sơn Đoòng, thậm chí cần hạn chế các hoạt động du lịch - chẳng hạn lên danh sách chờ để chèo thuyền kayak qua Grand Canyon, Mỹ. Những nơi như Điện Biên hay Lai Châu xứng đáng được bảo vệ như vậy trong tương lai - theo cách có lợi cho cộng đồng địa phương.

Robyn Nichols, du khách Australia, từng quay lại Việt Nam nhiều lần trong 7 năm qua, cũng chia sẻ tương tự. Bà chia sẻ mình yêu Việt Nam vì nhiều lý do như chi phí sinh hoạt rẻ, ẩm thực độc đáo. Năm ngoái, bà đến Phú Quốc và thấy sự thay đổi chóng mặt từ những khu du lịch ở hai bên đảo.

"Thật kỳ lạ khi một người nước ngoài lái xe qua ngôi làng châu Âu tại Việt Nam", bà nói, cho biết Việt Nam vẫn còn nhiều nơi giữ được văn hóa truyền thống, chưa gặp tình trạng phát triển quá mức như Bali hay Phuket.

Trong khi đó, Grant chia sẻ vẫn yêu Hội An nhưng không còn chọn lưu trú ở trung tâm phố cổ vì quá nhiều đoàn khách du lịch. Ông thích ở khu vực bên ngoài phố cổ như An Bàng, Cẩm Thanh để tận hưởng sự yên bình mỗi khi thức dậy.

Con người và văn hóa là tài sản quý nhất

Theo Mark, những lo ngại về phát triển quá mức đang trở nên nghiêm trọng hơn. Việc tập trung vào các khách sạn khổng lồ, khu nghỉ dưỡng và du lịch đại trà đã làm tổn hại đến vẻ đẹp tự nhiên tuyệt đẹp của đất nước hay niềm vui giản dị của du lịch chậm trong khách sạn nhỏ ở địa phương.

Ông cho rằng Việt Nam cần một sự tái định hướng du lịch, ưu tiên thiên nhiên, không khí trong lành, nước sạch và các giá trị truyền thống.

"Con người là tài sản quý nhất của du lịch Việt Nam suốt hơn 30 năm qua", ông nói. Sự hiếu khách của người dân vẫn luôn là sức hút đặc biệt với khách nước ngoài. Điều này đã tồn tại từ thập niên 1990, khiến ông Mark ngạc nhiên khi so sánh với những nơi khác trên thế giới, nơi lịch sử tương tự có thể tạo ra oán giận qua các thế hệ.

Mark nói tỷ lệ khách quay lại Việt Nam không quá ấn tượng nhưng Old Compass Travel - công ty hiện tại của anh - đã gặp nhiều người thực sự yêu và quay lại Việt Nam. Mark vẫn miệt mài đưa những du khách nước ngoài đến trải nghiệm tour "Vietnam By The Book" (khám phá Việt Nam qua sách) đã tồn tại và đổi mới từ năm 2006.

Chúng tôi đang đào sâu vào các câu chuyện lịch sử ở những nơi như Điện Biên Phủ, Hà Nội và Huế, cùng với những trải nghiệm về du lịch hiện đại, ông nói và cho rằng "sự tương phản giữa quá khứ và hiện tại cảm giác rất sống động ở Việt Nam".

Cũng theo Mark, du khách nước ngoài hiện tại hay cả những người đầu tiên đặt chân đến Việt Nam đều không thể kỳ vọng mọi thứ vẫn "hoang sơ" như ban đầu. Bên cạnh ý thức từ chính những nhà quản lý điểm đến, du khách cũng có thể chọn những cách riêng để khám phá Việt Nam.

Christian Rodriguez, nhiếp ảnh gia Uruguay, nổi tiếng với bộ ảnh "Xiếc" tại Hà Nội và TP HCM trong giai đoạn 2009-2012. Trong ba năm đó ở Việt Nam, Christian thực sự sống như người bản địa, ăn ngủ, thậm chí đi đám cưới các nghệ sĩ xiếc. Đến giờ, ông vẫn tự hào đó là trải nghiệm du lịch độc đáo mà hiếm khách đến Việt Nam có được.

Ba năm sau khi hoàn thành bộ ảnh, Christian vẫn chưa có dịp quay lại Việt Nam. Đôi khi, thấy nhớ Việt Nam, anh lại tìm phở Việt ở Uruguay để hoài niệm hương vị ngày nào.

Một show diễn xiếc ở Việt Nam năm 2010. Ảnh: Christian Rodriguez

Christian chia sẻ muốn quay lại Việt Nam trong thời gian tới vì đây luôn là điểm yêu thích. Anh biết hiện đại hóa đã định hình lại nhiều phần của đất nước nhưng tin rằng những giá trị sâu sắc hơn và những khía cạnh chân thực vẫn còn đó. Nhiếp ảnh gia Uruguay tò mò muốn xem những thay đổi hiện đại đó để so sánh xem Việt Nam đã tiến bộ thế nào trong thập kỷ qua.

"Tôi muốn gặp lại bạn bè ở Hà Nội, TP HCM và chính đoàn xiếc để xem nó đã lớn lên và thay đổi cùng đất nước như thế nào", anh nói. Du khách Uruguay cho biết khi trở lại sẽ không du lịch theo sách hướng dẫn hay cẩm nang trên mạng. Anh sẽ tìm những người bạn cũ, nghe lời khuyên của họ và cho rằng đó là cách tốt nhất để khám phá Việt Nam - qua con mắt và sự ấm áp của những người bản địa.

Theo Christian, Việt Nam trong 10 năm qua chắc chắn đã có những thay đổi ấn tượng. Dù vậy, anh tin còn những góc nhỏ ở Hà Nội, TP HCM hay nhiều địa phương khác vẫn giữ được nét đẹp trong quá khứ, chỉ cần du khách chịu tìm tòi và khám phá.

"Kết nối với người dân địa phương luôn là chìa khóa cho một chuyến du lịch trọn vẹn", anh chia sẻ.

Một Việt Nam khác' ở ngôi làng đẹp nhất châu Á

Từ một bản làng nhỏ giữa thung lũng Mường Hoa, Tả Van (Lào Cai) vừa bước lên bản đồ du lịch quốc tế khi được South China Morning Post vinh danh là một...

Bấm xem >>