Toàn cảnh sự kiện khiến quan hệ Trung - Nhật căng thẳng

00:00 / 0:00

Chuẩn

Tốc độ đọc

Căng thẳng ngoại giao liên quan đến phát biểu của Thủ tướng Nhật Bản về vấn đề Đài Loan đã nhanh chóng leo thang.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi. Ảnh: AFP

Chỉ một tuần sau cái bắt tay với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề Hội nghị APEC, Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi đã có phát biểu trước quốc hội Nhật khiến quan hệ hai nước trở nên căng thẳng.

Bà Takaichi ám chỉ khả năng Tokyo có thể có phản ứng quân sự nếu Trung Quốc đại lục có động thái quân sự với Đài Loan (Trung Quốc).

Phát biểu này – cùng việc Thủ tướng Nhật không rút lại lời nói – đã làm dấy lên phản ứng mạnh tại Trung Quốc, quốc gia luôn khẳng định Đài Loan là một phần lãnh thổ không thể tách rời.

Căng thẳng nhanh chóng vượt khỏi phạm vi lời qua tiếng lại và dẫn tới việc Bắc Kinh phát cảnh báo hạn chế công dân nước mình đến Nhật Bản.

Dưới đây là diễn biến cho thấy quan hệ Trung - Nhật xuống cấp nhanh ra sao và những hệ quả có thể xảy ra.

Thủ tướng Nhật đã nói gì?

Phát biểu của bà Takaichi về vấn đề Đài Loan đã khiến quan hệ Trung - Nhật trở nên căng thẳng. Ảnh: Reuters

Trong phiên họp quốc hội ngày 7/11, một nghị sĩ đối lập đặt câu hỏi về tình huống nào có thể được xem là “đe dọa tới sự tồn vong của Nhật Bản” – một khái niệm pháp lý được đưa ra năm 2015, cho phép Nhật Bản triển khai Lực lượng Phòng vệ.

Thủ tướng Takaichi, vốn được biết tới với lập trường cứng rắn trong các vấn đề an ninh, đưa ra ví dụ về kịch bản Trung Quốc có hành động quân sự với Đài Loan.

Bà Takaichi nói rằng nếu một tình huống ở Đài Loan “bao gồm sự xuất hiện của tàu chiến và việc sử dụng vũ lực, thì dù theo cách hiểu nào cũng có thể được xem là tình huống đe dọa sự tồn vong của Nhật Bản”.

Bà cũng đề cập rằng nếu tàu chiến Mỹ gặp sự cố liên quan tới xung đột quanh Đài Loan và cần hỗ trợ, Nhật Bản có thể phải xem xét hành động quân sự để bảo vệ đồng minh và chính nước Nhật.

Sau đó, Thủ tướng Nhật Bản giải thích đây chỉ là tình huống giả định, và bà sẽ tránh phát biểu tương tự trước quốc hội. Tuy nhiên, bà Takaichi vẫn không rút lại lời nói, cho rằng quan điểm của bà phù hợp với lập trường chung của chính phủ Nhật.

Trước lời phát biểu của bà Takaichi, Nhật Bản công nhận chính sách “Một Trung Quốc”. Sau phát biểu của bà, Chánh văn phòng Nội các Nhật Bản Minoru Kihara tái khẳng định lập trường của Tokyo về vấn đề Đài Loan không thay đổi. Nhưng điều đó không làm dịu phản ứng từ phía Trung Quốc.

Khẩu chiến ngoại giao

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lin Jian. Ảnh: CHINA'S MINISTRY OF FOREIGN AFFAIRS

Phát biểu của Thủ tướng Nhật Bản lập tức vấp phải phản ứng mạnh từ truyền thông và giới chức Trung Quốc.

Ngày 8/11, Tổng lãnh sự Trung Quốc tại Osaka Xue Jian chia sẻ một bài báo lên mạng xã hội X kèm lời bình ngụ ý rằng người nào can thiệp vào chuyện nội bộ của Trung Quốc thì sẽ phải trả giá.

Bài đăng sau đó bị xóa. Phía Nhật Bản ngay lập tức phản đối, gọi đây là bình luận “rất không phù hợp”. Một số nhân vật chính trị tại Tokyo thậm chí kêu gọi trục xuất nhà ngoại giao Trung Quốc này.

Ngày 11/11, đài CCTV trong một bài xã luận nhận định, phát biểu của bà Takaichi mang “tác động tiêu cực nghiêm trọng” và “đã vượt qua giới hạn mà Trung Quốc có thể chấp nhận”.

Khi tranh cãi kéo dài, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lin Jian tiếp tục gọi phát biểu của bà Takaichi là “can thiệp mạnh vào công việc nội bộ của Trung Quốc” và gây “tổn hại lớn” cho quan hệ song phương. Ông Lin Jian cũng nói nếu Nhật Bản can dự quân sự vào vấn đề eo biển Đài Loan thì Trung Quốc sẽ đáp trả.

Ngày 14/11, Trung Quốc triệu tập Đại sứ Nhật Bản. Sau đó không lâu, Nhật đáp trả bằng việc triệu tập Đại sứ Trung Quốc.

Ngày 16/11, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh kêu gọi Nhật Bản tuân thủ Tuyên bố chung 1972 và nhắc lại nội dung trong đó nêu rõ lập trường của Trung Quốc về vấn đề Đài Loan.

Cùng ngày, một đội tàu của Hải cảnh Trung Quốc đi vào vùng biển thuộc quần đảo Điếu Ngư/Senkaku trên biển Hoa Đông, để thực hiện nhiệm vụ mà Bắc Kinh gọi là “tuần tra thực thi hợp pháp”.

Sự khác biệt trong lần căng thẳng mới

Quan hệ Trung – Nhật trong nhiều thập kỷ qua luôn có những giai đoạn thăng trầm. Một phần nguyên nhân xuất phát từ các vấn đề lịch sử và những tranh chấp chưa thể giải quyết dứt điểm.

Năm 2012, biểu tình chống Nhật bùng phát tại nhiều thành phố Trung Quốc liên quan đến tranh chấp quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Năm 2017, một chuỗi khách sạn Nhật gặp phản ứng khi tài liệu của chủ tịch tập đoàn bị cho là phủ nhận một số sự kiện lịch sử liên quan đến thời chiến giữa 2 nước.

Theo phân tích của chuyên gia Stefanie Kam, thành viên Chương trình Nghiên cứu Trung Quốc tại Đại học Công nghệ Nanyang (Singapore), tranh cãi lần này tập trung vào một “điểm nóng mới và phức tạp hơn”.

Bà Kam cho rằng đây là lần đầu tiên một thủ tướng đương nhiệm của Nhật trực tiếp liên hệ khả năng xảy ra xung đột quanh Đài Loan với sự tồn vong của Nhật Bản và khả năng Tokyo hành động theo cơ chế phòng vệ tập thể.

Điều này khác với các căng thẳng trước, vốn liên quan đến vấn đề lịch sử hoặc tranh chấp lãnh thổ.

Theo Channel News Asia, bà Takaichi là người có quan điểm an ninh cứng rắn, từng công du Đài Loan và nhiều lần kêu gọi tăng cường hợp tác an ninh với hòn đảo này. Bà cũng gặp đại diện Đài Bắc trong khuôn khổ APEC gần đây.

“Đòn” kinh tế

Trung Quốc hiện là nguồn khách lớn nhất của du lịch Nhật Bản. Ảnh: Reuters

Trung Quốc gần đây khuyến cáo công dân hạn chế du lịch Nhật Bản và cảnh báo sinh viên Trung Quốc đang học tại Nhật cần chú ý an toàn.

Năm ngoái, Nhật Bản đón hơn 100.000 du học sinh Trung Quốc.

Ít nhất 6 hãng hàng không Trung Quốc cho phép hoàn hoặc đổi vé miễn phí với các chuyến đi Nhật trước cuối tháng 12.

Trung Quốc hiện là nguồn khách lớn nhất của du lịch Nhật Bản. Căng thẳng đã khiến cổ phiếu các doanh nghiệp du lịch – bán lẻ giảm mạnh trong phiên đầu tuần này.

Theo Takahide Kiuchi, chuyên gia kinh tế điều hành tại Viện Nghiên cứu Nomura (Nhật Bản), nếu lượng khách Trung Quốc giảm tương đương mức 25% như từng xảy ra năm 2012, thiệt hại kinh tế sẽ đáng kể với Nhật Bản.

Masahiko Loo, chiến lược gia tại bộ phận quản lý đầu tư State Street Investment Management (thuộc tập đoàn State Street Corporation, Mỹ), nhận định: “Cảnh báo du lịch từ Trung Quốc tạo áp lực ngắn hạn lên các ngành phụ thuộc nhiều vào khách quốc tế, nhất là nhóm khách Trung Quốc, vốn chiếm khoảng 25% lượng khách đến Nhật”.

Phản ứng với khuyến cáo du lịch của Trung Quốc, Chánh Văn phòng Nội các Nhật Bản Minoru Kihara phát biểu với các phóng viên ngày 15/11 rằng lời kêu gọi của Bắc Kinh "không phù hợp với mục tiêu thúc đẩy mối quan hệ chiến lược và cùng có lợi".

Mức độ nghiêm trọng tới đâu?

Theo phân tích của bà Stefanie Kam, Trung Quốc hiện sử dụng các biện pháp gây sức ép có mức độ, và tình hình chưa phát triển thành một cuộc đối đầu kinh tế toàn diện như các giai đoạn trước.

Bà Kam cho rằng Bắc Kinh có thể chọn “chờ và quan sát”, vì các cân nhắc chính trị nội bộ và kinh tế của Nhật Bản, khi Trung Quốc vẫn là đối tác thương mại lớn nhất, có thể ảnh hưởng đến cách Tokyo điều chỉnh phát biểu.

Nếu một “cuộc đối đầu thương mại toàn diện” xảy ra, rủi ro lớn nhất với Nhật Bản là việc Trung Quốc hạn chế xuất khẩu đất hiếm hoặc áp biện pháp với hàng hóa Nhật, theo Marcel Thieliant, chuyên gia tại Capital Economics (công ty nghiên cứu kinh tế, trụ sở ở Anh).

Ông Thieliant nhận định các hãng sản xuất ô tô Nhật có thể chịu áp lực lớn hơn nữa trong bối cảnh ngành xe điện Trung Quốc tăng trưởng nhanh.

Bà Kam cho rằng phát biểu của bà Takaichi cho thấy chính phủ hiện tại có quan điểm mang màu sắc dân tộc và bảo thủ hơn, đồng thời cứng rắn với Trung Quốc.

Phát biểu về khả năng Tokyo tham gia một cuộc xung đột liên quan Đài Loan khiến vấn đề lần này gắn chặt hơn với an ninh Đông Á và ổn định hai bờ eo biển, bà Kam nói thêm.