Lịch vạn niên
Hạm đội Bắc Dương, hổ giấy của hải quân TQ
Trung Quốc từng có một hạm đội được coi là mạnh nhất châu Á, nhưng thực tế nó đã bị mục ruỗng từ bên trong.
Ở kỳ trước, chúng ta đã chứng kiến thất bại ê chề của Hạm đội Nam Dương nhà Thanh trước lực lượng hải quân Pháp ít hơn về số lượng. Một trong những nguyên nhân khiến hạm đội Nam Dương thất bại là do không được cứu viện kịp thời từ Hạm đội Bắc Dương.
Để có cái nhìn rõ hơn về Hạm đội Bắc Dương được cho là mạnh nhất hải quân Trung Quốc này, chúng ta cùng nhìn lại lịch sử Trung Quốc vào cuối thế kỷ 19.
Cuối thế kỷ 19, dưới sự thống trị của triều đình nhà Thanh, Trung Quốc ngày càng suy yếu cả về kinh tế lẫn sức mạnh quân sự. Sau hàng loạt những cuộc khởi nghĩa nông dân và liên tục bị liên quân 8 nước xâu xé, quân đội Trung Quốc trở nên bạc nhược thê thảm.
Tuy nhiên vào thời điểm này cũng không thể phủ nhận rằng ở Trung Quốc không có các điểm sáng, và một trong những điểm sáng đó chính là Hạm đội Bắc Dương, sản phẩm và là niềm tự hào của Từ Hy Thái Hậu.
Từ Hy Thái Hậu, người đàn bà đầy mưu lược của nhà Thanh
Theo các sử gia, động cơ khiến Từ Hy Thái Hậu quyết định thành lập Hạm đội Bắc Dương ngoài việc muốn hiện thực hóa tham vọng thống trị vùng biển phía bắc Trung Quốc còn do người phụ nữ đầy quyền lực và mưu lược này đã cảm thấy được nguy cơ đến từ một đế quốc trẻ ở sát ngay bên nách mình, đó chính là Đế quốc Nhật Bản.
Sau thời kỳ Duy Tân Minh Trị, Nhật Bản vươn lên từ một nhà nước phong kiến lạc hậu thành một cường quốc hùng mạnh. Là một đất nước nghèo tài nguyên thiên nhiên, Nhật Bản ngày càng nuôi tham vọng vươn ra đại dương, đánh chiếm thuộc địa để tranh giành ảnh hưởng với phương Tây.
Mục tiêu mà đế quốc non trẻ đang khao khát thuộc địa này nhắm đến chính là Triều Tiên, quốc gia nằm dưới sự bảo hộ của nhà Thanh nhưng cũng đang bước vào giai đoạn suy yếu. Chiếm được Triều Tiên, quân Nhật sẽ có bàn đạp tiến vào vùng Mãn Châu, từ đó sẽ đưa quân nuốt gọn cả Trung Quốc, xưng hùng xưng bá ở châu Á–Thái Bình Dương, sánh vai các cường quốc thế giới. Tuy nhiên, muốn đánh chiếm Triều Tiên, Hải quân Nhật phải đánh bại được Hải quân nhà Thanh, mà chủ yếu là Hạm đội Bắc Dương, hạm đội hùng mạnh nhất châu Á của nhà Thanh, và khả năng thực sự của hai bên đã được bộc lộ trong trận hải chiến Hoàng Hải, đánh dấu bước ngoặt trong quá trình vươn lên mạnh mẽ của hải quân Nhật Bản.
Trong số 4 hạm đội của hải quân nhà Thanh (Bắc Dương, Nam Dương, Phúc Kiến và Quảng Đông, Hạm đội Bắc Dương dưới sự chỉ huy của quan đại thần Lý Hồng Chương được đánh giá là có lực lượng mạnh nhất châu Á và được xếp thứ 8 thế giới.
Kỳ hạm Định Viễn khi còn được đóng tại Đức.
Hạm đội Bắc Dương được trang bị nhiều tàu chiến lớn, hiện đại được đóng ở Anh và Đức. Tổng cộng, hạm đội có 78 tàu với tổng lượng giãn nước lên tới 83.900 tấn, vượt trội hơn nhiều so với Hạm đội Nhật Bản (khoảng 60.000 tấn). Trong số đó có 2 chiến hạm Định Viễn và Trấn Viễn là những tàu mạnh nhất thuộc hạm đội. Tàu Định Viễn đóng vai trò kỳ hạm của Hạm đội Bắc Dương do Đức đóng năm 1881, bàn giao tháng 11/1885. Con tàu dài 94,5 mét này có khả năng vượt 8.300km với tốc độ trung bình 19km/h. Về sức mạnh hỏa lực, kỳ hạm Định Viễn trang bị 4 pháo 305mm có tầm bắn xa 7,8km, 2 pháo 150mm, 2 pháo 57mm, 2 pháo 47mm, 8 pháo 37mm và 4 ống phóng ngư lôi 356mm. Thủy thủ đoàn trên tàu có tổng cộng 363 người.
Chiếc mạnh số 2 trong Hạm đội Bắc Dương là tàu bọc thép Trấn Viễn cũng do Đức đóng năm 1882, được trang bị 4 pháo 305mm, 2 pháo 150mm, 6 pháo 37mm và 3 ống phóng ngư lôi. Trong khi đó, phía Hải quân Nhật Bản chỉ có chiếc tàu tuần dương bảo vệ Matsushima là loại lớn nhất được đóng tại Pháp năm 1886. Tàu Matsushima trang bị một pháo 320mm, 12 pháo 120mm, 16 pháo 57mm và 4 ống phóng lôi 356mm.
Tàu tuần dương bảo vệ Matsushima của hải quân Nhật Bản
Nhìn chung, Hạm đội Bắc Dương vượt trội hơn so với lưc lượng Nhật Bản về mọi mặt, trang bị hiện đại hơn, nhiều tàu hơn, hỏa lực mạnh hơn rất rất nhiều. Tuy nhiên, lịch sử chiến tranh đã cho thấy lực lượng mạnh hơn, hỏa lực tốt hơn không phải lúc nào cũng giành chiến thắng trong chiến trận, và trận hải chiến Hoàng Hải là một ví dụ sinh động cho thực tế trên. Tuy bề ngoài có vẻ hoành tráng và hùng hậu như vậy, nhưng trước khi bắt đầu bước vào trận chiến Hoàng Hải, lực lượng Hạm đội Bắc Dương đã bị mục ruỗng, thối nát từ bên trong.Tuy Hạm đội Bắc Dương có lực lượng khá mạnh, nhưng binh sĩ nhà Thanh có mức độ sẵn sàng chiến đấu rất kém. Do không được luyện tập thường xuyên nên thao tác và kỹ năng của các pháo thủ là rất kém. Ngoài ra, tệ nghiện hút thuốc phiện lan tràn cũng làm suy kiệt thể chất và tinh thần của không ít binh lính và sĩ quan. Cùng với đó là nạn tham nhũng hoành hành, từ cấp thấp lên đến cấp cao. Mặc dù lúc đầu được đầu tư rất lớn, nhưng từ khi Từ Hi Thái Hậu quyết định rút ngân quĩ đầu tư cho hải quân sang xây dựng cung điện Di Hòa Viên, bà đã giáng một đòn mạnh “bóp chết” Hạm đội Bắc Dương, khiến cho hạm đội hùng hậu này mất hoàn toàn khả năng sửa chữa các chiến hạm, duy trì hoạt động huấn luyện chiến đấu.
Thủy thủ Trung Quốc trên một tàu chiến của Hạm đội Bắc Dương
Các quan lại tham nhũng tràn lan, đạn pháo bị nhồi xi măng hay mạt cưa thay cho thuốc súng. Về phần số đạn pháo thực sự thì được sản xuất từ nhiều năm trước, đã rất cũ kĩ do bảo dưỡng kém. Trên các chiến hạm, đa số cấp chỉ huy sa đà vào ăn chơi thác loạn, thậm chí có sĩ quan còn cho tháo cặp pháo 254mm đem ra chợ bán lấy tiền tiêu xài. Từ sĩ quan đến binh lính đua nhau tham ô biển thủ, cấp bậc càng cao thì tham nhũng càng nhiều. Ngay cả những thứ nhỏ nhặt nhất như các tay đấm cửa bằng đồng, lan can cầu thang cho đến những lá chắn bảo vệ ụ pháo bằng thép dày đều bị ăn cắp để đem bán. Đây là điều tất yếu, bởi do ngân sách của hạm đội bị cắt giảm, hoạt động đình trệ, thủy thủ đoàn không có tiền lương nuôi bản thân và gia đình, lại “nhàn cư vi bất thiện” mà quên đi bổn phận người lính với đất nước mà sa đà vào ăn chơi. Có thể nói, Hạm đội Bắc Dương là lực lượng có trang bị mạnh, nhưng đang lung lay từ tận gốc rễ, tệ nạn tham nhũng đã gặm nhấm đến những phần tử nhỏ nhất của con tàu.
Không chỉ mục ruỗng, thối nát từ bên trong, quan hệ giữa Hạm đội Bắc Dương với các hạm đội còn lại, đặc biệt là Hạm đội Nam Dương còn bị chia rẽ rất sâu sắc. Điều này đã được thể hiện rất rõ trong trận chiến Thập Phổ, khi Hạm đội Bắc Dương khoanh tay ngồi nhìn Hạm Đội Nam Dương bị quân Pháp săn lùng và tấn công tiêu diệt.
Trước khi trận Thập Phổ diễn ra, Hạm đội Bắc Dương đã cử 2 tuần dương hạm đến hỗ trợ Hạm đội Nam Dương tấn công phá vòng vây của hải quân Pháp ở Đài Loan. Nhưng chưa kịp tham chiến thì Lý Hồng Chương đã cho gọi 2 tuần dương hạm này về, khiến cho Hạm đội Nam Dương thảm bại trước quân Pháp.
Một trường hợp khác, liên quan đến 6 pháo hạm do Anh đóng, có trong biên chế Hạm đội Bắc Dương, lần lượt mang tên: Trấn Bắc, Trấn Nam, Trấn Đông, Trấn Tây, Trấn Trung và Trấn Biên được bàn giao năm 1879. Bốn chiếc đầu tiên trong số 6 pháo hạm này đáng lẽ phải bàn giao cho Hạm đội Nam Dương, nhưng đã bị Lý Hồng Chương giữ lại để trang bị cho Hạm đội Bắc Dương. Thay vào đó, Hạm đội Nam Dương chỉ nhận được 4 pháo hạm cũ kĩ, đã phục vụ trong Hạm đội Bắc Dương từ năm 1876.
Những hành động này của Lý Hồng Chương đã khiến các sĩ quan Hạm đội Nam Dương “khắc cốt ghi tâm”, và trong trận hải chiến Hoàng Hải sau đó, Hạm đội Nam Dương hầu như đã không làm gì để cứu viện cho Hạm đội Bắc Dương.
Rõ ràng, Hạm đội Bắc Dương chỉ là “con hổ giấy”. Tuy bề ngoài được xem là hùng mạnh nhất châu Á nhưng bên trong thì các tàu chiến chủ lực đều bị “mục ruỗng”, sĩ khí binh lính hầu như không có, nội bộ thì chia rẽ trầm trọng.
Khác với Hạm đội Bắc Dương đang suy tàn, Hạm đội Nhật Bản liên tục được nâng cấp, bổ sung thêm các tàu chiến mới. Ngoài ra, thủy thủ Nhật Bản cũng được đào tạo một cách có bài bản, sẵn sàng chiến đấu cao. Rõ ràng, tuy chưa đánh nhưng “hổ giấy” Hạm đội Bắc Dương gần như đã thua.
Chỉ huy kém cỏi, thối nát, trang bị “đông nhưng không mạnh”, Hạm đội Bắc Dương đã hứng chịu thất bại đau đớn trước Hạm đội Nhật Bản trong trận chiến Hoàng Hải năm 1894. Diễn biến của trận hải chiến đầy kịch tính này ra sao, mời các bạn đón đọc Kỳ 5: Kết cục thảm hại của hạm đội mạnh nhất Trung Quốc vào 19h ngày 1/6/2014.
