Hai tượng cổ đền Thần bị mất trộm và câu chuyện tìm lại đầy bất ngờ

Nhiều năm trước, trong cơn 'sốt' đồ cổ bằng đá, hai bức tượng quản mã hàng trăm năm tuổi ở đền Thần (huyện Quỳnh Lưu cũ, Nghệ An) lần lượt bị kẻ gian lấy trộm. Mới đây, một người dân tâm huyết với văn hóa phát hiện 2 bức tượng tại một nhà dân ở TP Hải Phòng trong tình trạng không còn đầu.

Đền Thần ở làng Quỳnh Đôi (xã Quỳnh Anh, Nghệ An) được xếp hạng Di tích quốc gia từ năm 2013. Công trình có lịch sử hàng trăm năm, thờ "Mộc Lôi linh ứng thiên thần" cùng ba vị khai cơ họ Hồ, Nguyễn, Hoàng có công bảo quốc, hộ dân. Không chỉ là không gian tâm linh quan trọng, ngôi đền còn là dấu ấn kiến trúc đặc trưng của xứ Nghệ, lưu giữ nhiều giá trị văn hóa, nghệ thuật. Tại đây hiện còn bảo tồn hệ thống tượng đá phong phú như hổ chầu, ngựa chiến, voi chiến, tượng quản ngựa…

Di tích đền Thần ở làng Quỳnh Đôi, xã Quỳnh Anh, Nghệ An.

Tượng cổ bị mất trộm, đúc tượng bê tông thay thế

Hai bức tượng cổ này vốn được đặt trong khuôn viên đền Thần (xã Quỳnh Đôi cũ), từ lâu, có niên đại hàng trăm năm. Tượng được bài trí bên cạnh đôi ngựa đá tại khu vực cổng ra vào di tích. Mỗi tượng cao khoảng 0,6 m, khắc họa người võ quan trong tư thế canh giữ, tay phải nắm kiếm như sẵn sàng bảo vệ ngựa chiến.

Tượng quản mã trước khi bị mất trộm. (Ảnh tư liệu của Ban quản lý Di tích Nghệ An)

Theo lãnh đạo xã Quỳnh Đôi cũ, hai pho tượng cổ này lần lượt bị lấy trộm ở hai thời điểm khác nhau. Khoảng năm 2020, tượng đầu tiên biến mất, địa phương liền cho đúc một bản bê tông đặt vào vị trí cũ. Cuối năm 2023, tượng còn lại cũng bị mất, buộc xã phải tiếp tục đúc thêm một tượng bê tông khác. Tuy vậy, những bản thay thế này không tái hiện được đường nét và thần thái của tượng gốc.

Ông Hồ Mạnh Hà, Phó trưởng Phòng Quản lý di sản (Sở VH-TT-DL Nghệ An), cho biết, trong đợt kiểm tra thiệt hại di tích sau bão số 10 vừa qua, đoàn công tác mới bất ngờ phát hiện vụ việc. "Chúng tôi đã yêu cầu địa phương làm báo cáo, đồng thời tôi đưa thông tin về việc mất trộm tượng đá lên mạng xã hội để nhờ cộng đồng hỗ trợ tìm kiếm. Không lâu sau, một người ở Quỳnh Đôi liên hệ và cho biết có manh mối nghi liên quan đến cặp tượng này", ông Hà cho hay.

Hành trình tìm lại cặp tượng quản mã hàng trăm năm tuổi ở đền Thần

Không lâu sau khi thông tin được chia sẻ, ông Hồ Văn Hương (47 tuổi) người con làng Quỳnh Đôi hiện sống ở Hà Nội liên hệ với ông Hà cho biết ông đang nghi vấn 2 bức tượng này đang ở Hải Phòng.

Hai bức tượng quản mã bị mất đầu được tìm thấy ở Hải Phòng.

Ông Hương cho biết, "Mỗi lần về quê, tôi đều ghé đền Thần, thành ra nhớ rất rõ từng bức tượng đá ở đó. Tết năm rồi trở về, nhìn thấy cặp tượng biến mất, tôi mới nhờ bạn bè trong giới sưu tầm tượng cổ dò hỏi nhưng không ai biết manh mối. Vài tháng trước, trong một lần ghé nhà một người quen chuyên chơi tượng đá cổ ở tỉnh Hải Dương cũ, tôi bất ngờ thấy trong tủ trưng bày có hai bức tượng rất giống tượng quản mã của đền Thần", anh Hương kể.

Thời điểm ấy, hai bức tượng đều đã bị mất phần đầu. "Nhìn qua thì rất giống, nhưng tôi không dám tin đó là tượng của đền. Một phần vì trước khi bị mất cắp, tượng vẫn nguyên vẹn; phần khác vì hai tượng bị lấy trộm ở hai thời điểm khác nhau, khó nghĩ chúng lại xuất hiện cùng một chỗ. Tôi chỉ chụp ảnh và mượn tạm một tượng làm mẫu, rồi thuê nghệ nhân đục đá để làm một cặp tượng mới dâng tặng lại cho di tích", anh Hương nói. Công việc dang dở thì anh tình cờ đọc được bài đăng của ông Hồ Mạnh Hà trên mạng xã hội nên liên hệ để trao đổi.

Ông Hồ Văn Hương (bên phải), trong lần bàn giao cặp tượng trở về cho di tích.

Khi nhận được các bức ảnh anh Hương gửi, ông Hà đối chiếu với hồ sơ tư liệu cũ và xác nhận đây chính là hai bức tượng quản mã của Di tích quốc gia đền Thần đã bị mất nhiều năm trước. Ngay sau đó, anh Hương quyết định tự bỏ tiền để chuộc lại cả hai.

"Chuộc được tượng rồi, tôi lấy tư liệu ông Hà cung cấp, thuê nghệ nhân phục dựng phần đầu bằng đá, gắn hoàn chỉnh rồi mới đưa về bàn giao lại cho đền Thần", anh Hương nói.

Ông Hồ Anh Dũng, Trưởng phòng Văn hóa - Xã hội xã Quỳnh Anh cho biết, sau khi hai pho tượng cổ được tìm thấy và đưa về đền Thần, địa phương đã khẩn trương gia cố bằng khung thép, đổ bê tông bệ đỡ để tránh hư hại. cùng với đó, nhiều lớp bảo vệ khác cũng được siết chặt.

"Chúng tôi đã lắp bổ sung hệ thống camera, đồng thời yêu cầu lực lượng bảo vệ di tích túc trực, tăng cường tuần tra để ngăn ngừa. Khu vực xã Quỳnh Anh, đặc biệt là làng Quỳnh Đôi, có rất nhiều di tích quan trọng với nhiều cổ vật quý. Riêng đền Thần, ngoài hai tượng quản mã vừa trở về, còn có nhiều tượng đá cổ khác nên cũng đang được bảo vệ nghiêm ngặt", ông Dũng nói.

Tăng cường bảo vệ cổ vật ở các di tích

Trước những vụ việc đáng tiếc liên quan đến cổ vật tại các di tích, Sở VH-TT-DL Nghệ An đã liên tục ban hành nhiều văn bản nhằm siết chặt công tác quản lý. Gần đây nhất, vào tháng 5/2025, Sở gửi văn bản đến UBND các huyện, thành phố, thị xã yêu cầu tăng cường tuyên truyền và ngăn chặn tình trạng đào bới, săn tìm cổ vật trái phép. Theo ông Hồ Mạnh Hà, làng Quỳnh Đôi là một vùng giàu di sản với nhiều di tích lịch sử và hàng loạt cổ vật quý, đặc biệt là hệ thống tượng đá cổ. Không chỉ ở đền Thần, tại nhiều di tích hiện nay đang sở hữu những cổ vật rất có giá trị, đặc biệt là các bức tượng đá cổ. Những năm gần đây, đồ đá cổ trở thành mặt hàng được săn lùng mạnh, thậm chí có pho tượng được rao giá tới hàng tỷ đồng. Chính sức hút ấy khiến tình trạng mất trộm tại nhiều di tích diễn biến phức tạp hơn, đặt ra yêu cầu phải siết chặt quản lý và bảo vệ các cổ vật một cách nghiêm ngặt.