Đường ranh giới 132 năm là tâm điểm đối đầu giữa Afghanistan và Pakistan

Lực lượng Taliban ở Afghanistan ngày 12/10 tuyên bố hạ 58 binh sĩ Pakistan và kiểm soát 25 đồn quân sự trong cuộc đụng độ dọc đường Durand — đường ranh giới lịch sử dài 2.640 km ngăn cách hai quốc gia.

Lực lượng Taliban hiện diện gần khu vực biên giới với Pakistan. Ảnh: AFP.

Người phát ngôn chính quyền Taliban Zabihullah Mujahid, cho biết các cuộc tấn công này nhằm đáp trả việc Pakistan “liên tục vi phạm lãnh thổ và không phận Afghanistan”. Ông Mujahid nói Taliban đã chiếm nhiều vị trí quân sự của Pakistan ở các tỉnh Kunar và Helmand, khiến đối phương tổn thất 58 người và 30 người khác bị thương. 

Trước đó ít ngày, Taliban cáo buộc Pakistan huy động chiến đấu cơ không kích vào thủ đô và một khu chợ ở miền đông Afghanistan. Islamabad không xác nhận cũng không phủ nhận thông tin này. Đây được xem là một trong những đợt leo thang nghiêm trọng nhất kể từ khi Taliban trở lại cầm quyền ở Afghanistan vào năm 2021, làm gia tăng căng thẳng kéo dài quanh đường ranh giới Durand.

Ranh giới do người Anh vạch ra

Đường Durand được thiết lập năm 1893 sau thỏa thuận giữa nhà ngoại giao người Anh Mortimer Durand và quốc vương Afghanistan khi đó là Abdur Rahman Khan. Mục tiêu là phân định phạm vi ảnh hưởng giữa Anh và Afghanistan, song nó vô tình chia cắt cộng đồng người Pashtun và Baloch sống hai bên biên giới.

Trong quá khứ, các khu vực lãnh thổ Afghanistan, Pakistan và Ấn Độ ngày nay từng thuộc cùng một đế chế dưới thời nhà Mughal. Vào thế kỷ 19, đế quốc Anh đánh bại nhà Mughal, kiểm soát các khu vực nay thuộc Ấn Độ và Pakistan. Anh từng muốn chiếm trọn Afghanistan nhưng thất bại, cuối cùng vẽ ra đường biên giới với mục đích coi Afghanistan là vùng đệm ngăn cách đế quốc Nga – thế lực khi đó mở rộng nhanh về phía nam — chinh phục các vùng lãnh thổ Trung Á như Kazakhstan, Uzbekistan, Turkmenistan...

Đường biên giới hiện tại giữa Afghanistan và Pakistan. Ảnh: Al Jazeera.

Theo thỏa thuận Durand, đường ranh giới này có hiệu lực trong 100 năm. Tuy nhiên, Afghanistan chưa bao giờ công nhận đây là biên giới hợp pháp. Khi nhà nước Pakistan ra đời năm 1947, nước này kế thừa đường ranh giới do Anh để lại, nhưng Afghanistan phản đối, cho rằng nó được áp đặt bất công và chia cắt các bộ tộc gắn bó lâu đời.

Trải qua nhiều biện pháp hành chính thời thuộc địa và hậu thuộc địa, đường Durand vẫn luôn là biên giới “mở”, nơi người dân ở Afghanistan và Pakistan qua lại buôn bán, di cư.

Tác động chính trị và an ninh sâu rộng

Với Pakistan, đường Durand là ranh giới được quốc tế công nhận, bảo đảm chủ quyền và an ninh quốc gia. Nhưng trong mắt Afghanistan, nó tượng trưng cho lãnh thổ bị mất và bất công lịch sử.

Tranh chấp này để lại hệ quả sâu sắc cho khu vực:

• Chia cắt sắc tộc: Đường biên khiến người cộng đồng người Pashtun bị chia tách, làm gia tăng bất ổn và nổi dậy ở cả hai phía.

• Thách thức an ninh: Biên giới gồm các vùng đồi núi khó kiểm soát tạo điều kiện cho các nhóm vũ trang, trong đó có Tehreek-e-Taliban Pakistan (TTP), di chuyển dễ dàng.

Vùng kẻ sọc màu cam là lãnh thổ Pakistan nhưng Afghanistan được cho là muốn đòi lại. Ảnh: Times of India.

• Căng thẳng ngoại giao: Mọi chính quyền Afghanistan, kể cả Taliban hiện tại, đều từ chối công nhận đường biên này, khiến quan hệ với Islamabad luôn trong tình trạng căng thẳng.

• Ảnh hưởng kinh tế: Giao thương xuyên biên giới thường bị gián đoạn do xung đột quân sự, tác động nặng nề đến sinh kế người dân vùng giáp ranh.

Ngòi nổ chưa bao giờ tắt

Giới phân tích nhận định, những vụ đụng độ mới đây cho thấy di sản của đường Durand vẫn chưa bao giờ nguội lạnh. “Durand không chỉ là đường ranh giới, mà là biểu tượng của bản sắc, chủ quyền và sự nghi ngờ”, một chuyên gia Nam Á nhận định, theo Business Today. “Nếu hai bên không tìm được cơ chế chính trị để quản lý, căng thẳng sẽ còn tiếp diễn”.

Hiện tại, chính quyền Afghanistan do Taliban quản lý vẫn muốn giành lại các vùng đất xa xưa của người Pashtun và khu vực Balochistan ở Pakistan, nơi có thể giúp nước này tiếp cận biển Ả Rập. Trong khi đó, việc Pakistan phản ứng bằng cách xây hàng rào dọc biên giới lại càng khoét sâu thêm bất đồng.

Afghanistan tuyên bố loại bỏ 58 lính Pakistan trong giao tranh biên giới

Afghanistan tuyên bố đã loại bỏ 58 lính Pakistan trong cuộc đấu súng giữa lực lượng hai nước đêm qua. Pakistan cho biết đã đóng cửa biên giới với quốc...

Bấm xem >>