30 năm FDI: Hưởng trái ngọt nhưng vẫn lọt trái đắng

Nhà đầu tư Mỹ, EU có dấu hiệu bỏ Trung Quốc để đầu tư vào Việt Nam.

Hội nghị tổng kết 30 năm đầu tư nước ngoài (FDI) tổ chức ngày 4-10 không chỉ là lời cám ơn của Việt Nam (VN) mà còn là dịp để vạch ra các định hướng mới.

Đồng hành cùng đổi mới

Bộ trưởng Bộ KH&ĐT Nguyễn Chí Dũng cho rằng 30 năm qua, FDI đã đồng hành cùng tiến trình đổi mới và mở cửa nền kinh tế. Đưa VN từ một nước kém phát triển trở thành một nước có thu nhập trung bình, có vị thế ngày càng cao trên trường quốc tế.

Với sự tham gia của đầu tư nước ngoài, nhiều ngành dịch vụ chất lượng cao như tài chính-ngân hàng, bảo hiểm, kiểm toán, vận tải biển, logistics, giáo dục-đào tạo, y tế, du lịch... đã có bước phát triển.

Tuy vậy, theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng: “Nhiều dự án đầu tư nước ngoài tập trung vào công đoạn gia công, lắp ráp; tỉ lệ nội địa hóa trong một số ngành công nghiệp ở mức dưới trung bình. Các doanh nghiệp (DN) có vốn đầu tư nước ngoài và DN trong nước còn thiếu sự liên kết chặt chẽ để cùng phát triển”.

Đặc biệt, việc chuyển giao công nghệ thông qua đầu tư nước ngoài chưa đạt kết quả như kỳ vọng; số dự án đầu tư nước ngoài ở các ngành sử dụng công nghệ cao, tạo giá trị gia tăng lớn chưa nhiều.

“Một số DN có vốn đầu tư nước ngoài chưa tuân thủ nghiêm túc quy định của pháp luật VN về bảo vệ môi trường, một số trường hợp đã gây ra sự cố ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, ảnh hưởng không nhỏ đến sản xuất và cuộc sống của người dân cũng như sự phát triển bền vững của đất nước. Việc sử dụng đất đai và tài nguyên không tái tạo tại một số dự án đầu tư nước ngoài còn lãng phí và kém hiệu quả” - Bộ trưởng Dũng thẳng thắn.

Mặt khác, một số DN có vốn đầu tư nước ngoài có hành vi chuyển giá, thiếu trung thực trong báo cáo tài chính để trốn thuế. Thực tế cũng cho thấy còn trường hợp bên nước ngoài trong các liên doanh đã tạo áp lực buộc bên VN phải nhượng lại phần vốn góp, chuyển DN liên doanh thành DN 100% vốn nước ngoài, làm hạn chế khả năng liên kết và chuyển giao công nghệ.

Thủ tướng thăm gian hàng của các doanh nghiệp FDI. Ảnh: CL

Mỹ, EU bỏ Trung Quốc, về Việt Nam?

Ông Nicolas Audier, đồng Chủ tịch Phòng Thương mại châu Âu tại VN (EuroCham Vietnam), khuyến cáo VN cần phát huy những gì FDI đã đạt được trong 30 năm qua và giải quyết những khúc mắc về quyền lao động, ô tô, đánh bắt cá, môi trường và dược phẩm...

“Nhiều năm qua, chi phí lao động thấp đã giúp VN thu hút FDI vào nhiều lĩnh vực như dệt may… nhưng cần nâng cao chất lượng lao động trong bối cảnh thế giới đang thay đổi nhanh chóng” - ông Nicolas Audier nói.

TS Huỳnh Thế Du nhìn nhận hiện nay hầu hết các DN VN vẫn như “ốc đảo”, FDI chưa bám rễ hay lan tỏa và hình thành các cụm ngành có cạnh tranh cao. Chính vì vậy, các thách thức vẫn hiện hữu. Điển hình như hoạt động lắp ráp các thiết bị điện tử hay hàng công nghệ cao dường như vẫn chỉ là sân chơi của DN FDI.

“Những DN hay thương hiệu hàng đầu thế giới như Canon, Intel, Samsung… đã có mặt ở VN và đầu tư rất lớn trong một thập niên qua. Song các nhân tố của cụm ngành điện tử hay công nghệ cao ở VN vẫn còn ở mức sơ khai, mức độ gắn kết với các DN trong nước rất thấp” - TS Du nhận xét.

Một số ý kiến đề nghị Chính phủ tạo điều kiện thuận lợi tối đa để thu hút các tập đoàn lớn, nhất là các tập đoàn từ Mỹ, khối G7 vào VN đầu tư. Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cũng nhận định: “Chiến tranh thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc có khả năng tác động làm điều chỉnh dòng đầu tư của Hoa Kỳ, EU từ Trung Quốc vào các nước khác, trong đó có VN”.

Tuy thế, Bộ trưởng Dũng lưu ý VN cũng gặp phải không ít khó khăn trước áp lực cạnh tranh với một số nước ở khu vực trong thu hút dòng vốn đầu tư quốc tế đang dịch chuyển.

“VN không thu hút những dự án có công nghệ lạc hậu, không thân thiện với môi trường từ một số nước trong khu vực. Ngược lại, phải thu hút các dự án, DN có điều kiện nâng cấp công nghệ và gia nhập mạng sản xuất và chuỗi giá trị toàn cầu, phát triển công nghiệp hỗ trợ” - Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng khẳng định.