Tranh luận dự thảo luật sử dụng thoải mái dữ liệu bản quyền để huấn luyện AI

Dự thảo luật cho phép sử dụng nội dung có bản quyền để phát triển AI mà không cần phải xin phép hay trả tiền cho chủ thể quyền.

Chiều qua (5/12), buổi tọa đàm có chủ đề “Ngoại lệ bản quyền dành cho AI và ảnh hưởng tới ngành công nghiệp sáng tạo Việt Nam” đã diễn ra tại TP.HCM với sự tham gia của gần 120 khách mời.

Bản quyền dữ liệu mà AI sử dụng, đang gây nhiều tranh cãi. (Ảnh minh họa)

Hiến kế xây dựng ngoại lệ khai thác văn bản và dữ liệu "hợp tình, hợp lý"

Buổi tọa đàm do Hội Sở hữu trí tuệ TP.HCM và văn phòng luật sư Phan Law Vietnam phối hợp tổ chức. Ngoài ra, tọa đàm có sự tham gia của Liên đoàn Công nghiệp Ghi âm Quốc tế (IFPI), Trường Đại học Durham (Vương quốc Anh), Trường ĐH Luật, ĐH Huế, và nhiều ý kiến đóng góp tích cực đến từ đại diện các trường đại học, tổ chức hành nghề luật sư và các tổ chức hoạt động trong lĩnh vực âm nhạc, điện ảnh, mỹ thuật,…

Nói về lý do tổ chức hội thảo, bà Nguyễn Minh Hương - Phó Chủ tịch thường trực Hội Sở hữu trí tuệ TP.HCM cho biết: Cộng đồng chủ thể quyền trong ngành công nghiệp sáng tạo tại Việt Nam cần một diễn đàn để nói lên những quan ngại của mình, trong bối cảnh Quốc hội Khóa XV kỳ họp thứ 10 đang cân nhắc xem xét đưa “ngoại lệ khai thác văn bản và dữ liệu” vào trong Luật sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ.

Trong đó, ngoại lệ này về cơ bản sẽ cho phép các công ty công nghệ được sử dụng các đối tượng có bản quyền trong quá trình phát triển các hệ thống AI mà không cần phải xin phép hay trả tiền cho chủ thể quyền.

Các chuyên gia đang thảo luận về dự thảo luật.

Luật sư Phan Vũ Tuấn - Phó Chủ tịch Hội Sở hữu trí tuệ TP.HCM và là Trưởng Văn phòng Luật sư Phan Law Vietnam cho rằng, việc xem xét bổ sung ngoại lệ đối với hoạt động khai thác văn bản và dữ liệu (TDM) vào pháp luật sở hữu trí tuệ Việt Nam là một yêu cầu đặt ra trong bối cảnh công nghệ trí tuệ nhân tạo phát triển mạnh mẽ như hiện nay.

Tuy nhiên, theo ông, ngoại lệ này cần được xây dựng trên cơ sở cân bằng lợi ích - nguyên tắc cốt lõi của hệ thống bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ của Công ước Berne và Thoả ước TRIPs. Bất kỳ cơ chế ngoại lệ nào cũng phải đảm bảo hài hòa giữa quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể quyền, lợi ích của cộng đồng trong việc tiếp cận tri thức, và nhu cầu tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho phát triển công nghệ mới.

Luật sư Phạm Vũ Khánh Toàn - Trưởng Văn phòng Luật sư Phạm và Liên Danh thì gửi ý kiến, nhận xét về Điều 7.5 trong dự thảo Luật Sở hữu trí tuệ: “Điểm yếu thực sự của dự thảo Việt Nam không phải là có hay không có ngoại lệ TDM, mà là thiết kế ngoại lệ quá thô sơ. Dự thảo sửa Luật Sở hữu trí tuệ của Việt Nam hiện đang thiết kế một ngoại lệ TDM quá rộng, thiếu điều kiện, thiếu cơ chế giám sát, thiếu liên kết với thị trường cấp phép”.

Theo quan điểm của luật sư Phạm Vũ Khánh Toàn, đối với Việt Nam, mô hình ngoại lệ TDM hợp lý hơn và đang được nhiều học giả lẫn nhà làm luật quốc tế ủng hộ là mô hình trung dung gồm:

- Chỉ cho phép TDM trên nội dung mà người sử dụng có quyền truy cập hợp pháp.

- Thiết lập cơ chế cho phép từ chối đối với chủ thể quyền, ít nhất là với mục đích thương mại.

- Áp đặt nghĩa vụ minh bạch, lưu trữ và kiểm toán dữ liệu huấn luyện đối với doanh nghiệp AI.

- Khuyến khích xây dựng cơ chế cấp phép tập thể để tác giả được hưởng lợi ích kinh tế, khi mô hình huấn luyện dựa trên kho tác phẩm có bản quyền quy mô lớn.

Thế giới: Không quốc gia nào có ngoại lệ khai thác văn bản và dữ liệu

Ông Tào Minh Hùng - đại diện IFPI tại Việt Nam thì cho rằng, trên thế giới đang có rất nhiều các công ty phát triển AI có trách nhiệm đã thiết lập các mối quan hệ hợp tác hoặc xin cấp phép từ các hãng ghi âm. Nếu ngoại lệ TDM ra đời, những nỗ lực xây dựng một thị trường cấp phép AI như vậy sẽ trở nên vô nghĩa, và chủ thể quyền bị tước đi một thị trường nơi mà họ có thể khai thác thương mại tác phẩm của mình.

Ông Nguyễn Trinh Hoan - Phó Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến và Phát triển Điện ảnh Việt Nam gửi góp ý của mình như sau: “Là một nhà sản xuất phim, tôi tha thiết đề nghị các cơ quan có thẩm quyền xem xét thận trọng hơn quy định về Ngoại lệ TDM, bởi ngành điện ảnh vốn phải đối mặt với rủi ro kinh tế rất lớn trong mỗi dự án làm phim. Chúng tôi tin rằng mọi chính sách liên quan đến việc sử dụng tác phẩm có bản quyền cho mục đích phát triển AI cần được đánh giá toàn diện để bảo đảm quyền và lợi ích chính đáng của các chủ thể quyền không bị suy giảmI”.

Bà Lê Vũ Vân Anh - Giảng viên Luật Sở hữu trí tuệ tại Trường ĐH Durham (Vương quốc Anh) và Ông Nguyễn Lương Sỹ - Giảng viên Luật Sở hữu trí tuệ tại Trường ĐH Luật và ĐH Huế mở rộng thêm, những quốc gia dẫn đầu thế giới về AI như Trung Quốc hay Hoa Kỳ hoàn toàn không có Ngoại lệ TDM. Và thậm chí, báo cáo của Văn phòng Bản quyền Hoa Kỳ được công bố vào tháng 5/2025, đã bác bỏ ý kiến việc huấn luyện AI tạo sinh nói chung có thể được hưởng ngoại lệ “sử dụng hợp lý”.

Một quốc gia phát triển khác là Australia, mới đây cũng tuyên bố sẽ không theo đuổi ngoại lệ TDM để đối xử công bằng với ngành công nghiệp sáng tạo. Cả hai giảng viên đều nhấn mạnh rằng, một thị trường cấp phép bản quyền cho phát triển AI mới là giải pháp tốt nhất cân bằng lợi ích giữa các nhà phát triển AI và chủ thể quyền.

Ngoài ra, ban tổ chức cũng khảo sát ý kiến của các khách mời tham dự tọa đàm về các vấn đề có liên quan và thu được kết quả như sau (có hình ảnh kèm theo):

Kết thúc buổi tọa đàm, toàn thể diễn giả và đại biểu đồng thuận về việc Hội Sở hữu trí tuệ TP.HCM sẽ gấp rút trình lên Quốc hội một Bản Kiến nghị kêu gọi Quốc hội xem xét không nên quy định Ngoại lệ TDM là một nguyên tắc chung quy định tại Điều 7.5, mà nên thiết kế thành một trường hợp ngoại lệ quyền được quy định tại Điều 25b với những điều kiện đảm bảo nguyên tắc cân bằng lợi ích.

Startup AI nổi tiếng phải trả 1,5 tỷ USD vì rắc rối bản quyền

Anthropic, startup AI đứng sau chatbot Claude, đồng ý trả ít nhất 1,5 tỷ USD nhằm giải quyết vụ kiện tập thể với một nhóm tác giả sách.

Bấm xem >>