Ly kỳ chuyện bò tót ở Việt Nam

Là loài thú hung dữ, có tầm vóc khổng lồ, hầu như không có thiên địch và được xem là biểu tượng của sức mạnh, sự cường tráng ở nhiều quốc gia. Thế nhưng, bò tót vẫn là loài có nguy cơ bị tuyệt chủng cao do bị lâm tặc và cả người dân giết hại.

Kỳ 1: Có chung số phận như tê giác?

Bò tót giương oai khắp chốn

Ở chốn rừng sâu Vườn quốc gia (VQG) Cát Tiên, từ khoảng cách chừng 80m, qua ống nhòm chúng tôi quan sát đàn bò tót gồm 8 con đang nhởn nhơ gặm cỏ. Bò đực lông màu đen bóng, bò cái màu nâu sẫm, còn con non màu nâu vàng. Bò đực hay cái đều có sừng to, chắc, cân đối, uốn cong lên phía trên tạo vòng cung hình bán nguyệt và hướng về phía trước. Chiều dài trung bình của sừng bò đực lên tới trên 80cm; sừng bò cái ngắn, nhỏ và uốn cong hơn. Đầu bò to, trán dẹt hơi lõm, giữa hai gốc sừng có một chỏm lông màu vàng. Ở cả bốn chân, từ khuỷu trở xuống có màu trắng ngà, trông giống như đi tất trắng.

Bò tót ở vườn quốc gia Phước Bình

Bò đực cao hơn 2m, nặng hàng tấn; bò cái thấp hơn khoảng 20cm và có trọng lượng bằng 2/3 con đực. Theo Bách khoa toàn thư thì bò tót là loài thú lớn thứ hai trên cạn về tầm vóc và chiều cao, chỉ xếp sau voi. Về khối lượng, bò tót đứng thứ tư, sau voi, tê giác trắng và tê giác Ấn Độ. Với vóc dáng khổng lồ, đặc biệt con đực không mang cục u trên lưng như bò nhà mà có hẳn một sóng cơ nổi lên chạy dài dọc sống lưng đến quá bả vai và một cái yếm lớn trước ngực trông đầy uy lực .

Tôi mon men tiến gần hơn về phía đàn bò tót, hy vọng rút ngắn bớt khoảng cách để có thể chụp ảnh. Nhanh như cắt, người dẫn đường bám theo, kéo tôi về vị trí cũ. Dẫu chưa chụp được tấm nào nhưng bù lại tôi nghe được tiếng thở phì phò của nó. Nhìn qua ống nhòm, chúng tôi thấy con đầu đàn phồng mũi, găm sừng xuống đất và mắt long lên sòng sọc. Dường như nó ngửi thấy hơi người nên vội thủ thế để lao lên tấn công.

Đầu bò tót phát hiện trong một vụ án ở tỉnh Ninh Thuận

Anh Chung Giáo Đức - hướng dẫn viên VQG Cát Tiên kể, cách đây hơn hai năm, khi đi tuần tra ở khu vực đồi đất đỏ (thuộc địa bàn huyện Định Quán, Đồng Nai), anh Quách Đức cùng một cán bộ khác của VQG Cát Tiên phát hiện đàn bò tót. Khi anh đưa máy ảnh lên để chụp thì một con lao tới đá và quật khiến anh bị đa chấn thương, bể bẹ sườn, xương mông… Nhờ được cấp cứu kịp thời và điều trị hiệu quả nên anh dần hồi phục nhưng khả năng vận động kém trước nhiều.

“Bò tót dữ tợn và hung hăng lắm! Nghe tiếng súng nổ, bò rừng hoảng loạn chạy trốn nhưng bò tót sẵn sàng tấn công nếu phát hiện nơi ẩn nấp của cánh thợ săn” - anh Chung Giáo Đức nói. To lớn, tinh nhạy và hung dữ, bò tót hầu như không có thiên địch, ngoại trừ hổ. Tuy nhiên, chỉ những con hổ cường tráng, tinh ranh, lọc lõi mới dám đối đầu với bò tót. Người dân sinh sống tại thôn Bạc Rây 2 (xã Phước Bình, Bác Ái, Ninh Thuận) - vùng đệm VQG Phước Bình cũng thường xuyên sợ hãi, bất an khi con bò tót đen trũi, nặng gần một tấn có lẽ do bị bầy đàn tẩy chay nên tìm đường xuống núi để ve vãn, giao phối với bò cái trong các đàn gia súc. Nhiều cán bộ và người dân cảnh báo chúng tôi chỉ nên quan sát từ xa chứ đừng lại gần vì con bò tót này đã húc bị thương ba người. Đầu tiên, nó quật chết con bò đực giống rồi đuổi theo húc trọng thương cậu bé chăn bò mới 10 tuổi tên là Pinăng Biếp. Kế đến, một người dân bị rượt đuổi, đạp toác cả da đầu khi tiến lại gần nó và dùng điện thoại chụp ảnh...

Bò tót thường xuyên xuất hiện trên nương rẫy hung hăng kéo sụp chòi canh; quật đổ ngổn ngang và giẫm đạp tơi bời cây trái, hoa màu khiến nhiều người hoảng sợ. Bà con chỉ dám lên rẫy vào ban ngày; đến khi mặt trời sắp khuất núi thì vội vã trở về nhà để tránh bị bò tót tấn công. “Có những lúc bò tót theo bò cái nhà về tận thôn Bạc Rây 2 khiến nhiều người sợ mất vía, phải sang thôn khác ngủ nhờ” - anh Nguyễn Thành Tích nói.

Săn đầu bò tót

Từ duyên nợ của chuyến lội bộ băng rừng mấy chục cây số lần theo dấu chân tê giác và bò tót ở rừng già Cát Tiên mười mấy năm về trước, tôi được các cán bộ kiểm lâm tín nhiệm chia sẻ thông tin liên quan đến thú hoang dã; cho tháp tùng nhiều chuyến vây bắt lâm tặc, đánh úp các nhà hàng kinh doanh thịt thú rừng… Qua đó càng xót xa cho bò tót, là loài mãnh thú nhưng trước hòn tên mũi đạn, cũng bất lực và đáng thương như bao loài thú nhỏ bé, hiền lành như khỉ, voọc, culy, chim chóc.

Súng săn do Kiểm lâm Lâm Đồng tịch thu

Chấn động nhất là vụ sát hại 2 con bò tót ở Khu bảo tồn (KBT) Ea Sô (huyện Ea Kar, Đắk Lắk) vào cuối tháng 1/2003. Giám đốc Sở Công nghiệp TPHCM Võ Thành Long, luật sư Nguyễn Văn Hùng (Đại Hùng), cán bộ Đồn Biên phòng tỉnh Bình Phước Nguyễn Việt Dũng cùng 4 người khác được mở cửa cho vào vùng cấm nghiêm ngặt của KBT để tham quan, kiếm con mang, con thỏ. Nhưng rồi, hai trong số các đối tượng đã dùng súng quân dụng bắn chết 2 con bò tót. Đến giữa tháng 7/2005, hai thợ săn khác lại giết hại 1 con bò tót tại KBT này. Khi bị phát hiện, họ đã bắn về phía tổ tuần tra rồi lợi dụng bóng đêm tẩu thoát vào rừng, bỏ lại đầu bò tót dính đầy máu.

Giữa tháng 10/2008, lực lượng kiểm lâm VQG Bidoup - Núi Bà đã mai phục tại TK 142, bắt quả tang Bon Tô Sa Nga (SN 1963) - xã đội trưởng xã Đạ Cháy (Lạc Dương, Lâm Đồng) và Kon Sa Ha Đa (SN 1990) đang vận chuyển đầu bò tót nặng 18 kg với cặp sừng rất đẹp từ hướng huyện Bác Ái (Ninh Thuận) lên Lâm Đồng. Các cơ quan chức năng đã tiến hành điều tra xác định con bò này nặng khoảng 700 – 800 kg thuộc đàn bò tót sống ở vùng giáp ranh giữa hai VQG Phước Bình và Bi doup - Núi Bà.

Tháng 6/2012, toán thợ săn cư trú tại xã Nâm N’dir (huyện Krông Nô, Đắk Nông) đã lần theo dấu chân và dùng súng tự chế bắn chết một con bò tót ở KBT thiên nhiên Nam Nung. Quá trình bị khởi tố điều tra, 8 đối tượng đã khai báo toàn bộ hành vi phạm tội đồng thời giao nộp 5 khẩu súng tự chế. Tháng 10 cùng năm, phát hiện con bò tót bị sa lầy tại vùng đệm VQG Cát Tiên, nhiều người dân đã hè nhau dùng dao sát hại, xẻ thịt bò tót mang đi bán. 5 trong số 13 người liên quan đến vụ việc này bị tuyên phạt 78 tháng tù. Tranh luận tại phiên toà, đại diện VQG Cát Tiên cho rằng đây là hành vi vi phạm với mức độ đặc biệt nghiêm trọng, phạm tội có tổ chức nhưng đại diện Viện Kiểm sát nhận định mức độ tổ chức giản đơn nên cho hưởng án treo.

Hầu như tháng nào các VQG cũng phát hiện tháo gỡ nhiều bẫy thú lớn và tịch thu số lượng đáng kể súng tự chế của lâm tặc. Mức độ sát thương của súng tự chế chẳng thua kém súng quân dụng là bao nhưng về luật thì không thể truy tố các đối tượng được. Đây thực sự là bất cập trong công tác quản lý bảo vệ thú hoang dã và là dấu hiệu rất đáng lo ngại cho số phận của bò tót.

Nạn săn trộm thú quý và chặt phá rừng tràn lan làm chia cắt mạnh lãnh địa và thu hẹp môi trường sống của bò tót khiến nhiều đàn bò bị xóa sổ. Vào thập niên 70 của thế kỷ trước, Việt Nam có trên 3.000 con bò tót phân bố ở hàng chục tỉnh khắp ba miền Bắc - Trung - Nam. Thế nhưng đến giữa thập niên 90 còn khoảng 500 con và hiện tại chỉ chừng trên 300 con, chủ yếu ở vùng Tây Nguyên và các tỉnh lân cận. Các vùng khác chỉ còn những quần thể nhỏ trên dưới 10 con. Trong vòng 40 năm mà số lượng bò tót bị giết hại lên đến 90%: Quả là con số ám ảnh về sự suy giảm nghiêm trọng số lượng bò tót ở Việt Nam.

Cùng với việc công bố tuyệt chủng loài tê giác một sừng ở Việt Nam, Quỹ Quốc tế bảo vệ thiên nhiên (WWF) nhắc lại lời cảnh báo: Quần thể bò tót trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng đang đứng trước nguy cơ báo động cao về sự tuyệt chủng.

(Còn nữa)