Bão số 13 Kalmaegi
Đoán tỷ số
Lịch
Vụ vỡ 2 đập liên tiếp do bão, "núi nước" xộc xuống khiến hơn 4.000 người thiệt mạng ở Libya
Một đêm tháng 9/2023, bão Daniel khiến 2 đập thượng nguồn ở thành phố Derna sụp đổ, "núi nước" trút xuống xóa sổ 1/4 thành phố. Các nhân chứng kể lại rằng họ đã chứng kiến cảnh tượng còn “tồi tệ hơn cả cái chết”.
Cảnh tượng như "thời chiến" sau thảm họa vỡ đập liên tiếp ở Lybia năm 2023. Nguồn: Global Times
|
Khi mưa bão ngày càng cực đoan và ngập lụt xảy ra liên tục, tại các khu vực có đập nước, cụm từ “an toàn hồ đập” thường được nhắc đến. Nhưng đã có những ngày, cụm từ ấy không còn ý nghĩa gì nữa, khi những công trình tưởng như kiên cố lại bị nghiền nát trong cơn cuồng nộ của thiên nhiên. Loạt bài này nhìn lại ba thảm kịch vỡ đập kinh hoàng trong thế kỷ qua – từ châu Á đến châu Âu và châu Phi – để nhắc rằng: đằng sau những bức tường nước khổng lồ là ranh giới mong manh giữa an toàn và thảm họa, nhất là trong thời đại khí hậu ngày càng cực đoan. |
Đêm kinh hoàng
Nửa đêm 10/9/2023, Husam Abdelgawi, một kế toán 31 tuổi ở thành phố Derna miền đông Libya, bị đánh thức bởi tiếng chó sủa inh ỏi.
Theo BBC News, khi Husam lò mò đi xuống tầng dưới kiểm tra, chân anh chạm phải nước lạnh buốt. Lúc viên kế toán này mở cửa trước, nước ùa vào như thác đổ, giật tung bản lề cửa.
Cùng với em trai Ibrahim, Husam chứng kiến cảnh tượng "ghê rợn”, được mô tả là “tệ hơn cả cái chết". Thi thể phụ nữ và trẻ em trôi lềnh bềnh, xe hơi và cả ngôi nhà bị cuốn phăng trong dòng nước xiết. Husam và em trai cũng bị cuốn đi chỉ trong tích tắc, cách nhau chừng 150m.
Ibrahim bám vào dây điện treo lủng lẳng, dùng chúng như dây thừng để di chuyển về phía anh trai. Họ leo vào cửa sổ tầng 3 của một tòa nhà gần đó, rồi lên mái tầng 5 để trú ẩn. "Khu vực chúng tôi ở là phần cao của thành phố”, Husam kể lại trong cuộc phỏng vấn qua điện thoại khi đã ở nơi trú ẩn an toàn. "Ở phần thấp hơn, tôi nghĩ không ai sống sót dù ở tầng 5 hay 6. Họ đều chết hết".
Câu chuyện của Husam là minh chứng sống cho thảm họa vỡ đập kinh hoàng nhất Libya năm 2023, khi bão Daniel biến một cơn mưa bình thường thành cơn ác mộng chết chóc.
Dòng nước tử thần
Một góc thành phố Derna bị san phẳng. Ảnh: Getty
Thảm họa, không chỉ gói gọn trong câu chuyện của Husam, mà lan rộng ra toàn bộ Derna – thành phố cảng khoảng 100.000 dân bị chia cắt bởi dòng sông Wadi Derna.
Theo Britannica, bão Daniel đã mang theo mưa lớn từ ngày 4/9/2023, gây lũ lụt ở Hy Lạp, Bulgaria và Thổ Nhĩ Kỳ trước khi quặt về đông Libya. Ở Derna, mọi thứ bắt đầu từ mưa nhẹ vào ngày 10/9, nhưng nhanh chóng biến thành địa ngục vào rạng sáng hôm sau, khi lượng mưa từ bão Daniel trở nên cực đoan – tương đương gần lượng mưa cả năm dồn vào chỉ trong 24 giờ, vượt quá khả năng chịu đựng của hai con đập thượng nguồn Abu Mansour và Derna, theo Britannica. Hai con đập này bung vỡ, giải phóng gần 30 triệu mét khối nước – tương đương 12.000 bể bơi Olympic, theo Al Jazeera. Dòng nước “tử thần” đỏ ngầu bùn đất cao 7 mét lao xuống như sóng thần, quét sạch phố xá, nhà cửa và cuốn hàng nghìn người ra biển.
Thảm họa càng ám ảnh qua lời kể của những người còn sống.
Theo BBC News, vào ngày 10/9, mưa rơi lộp độp ngoài cửa sổ căn hộ tầng một của Amna Al Ameen Absais, sinh viên y khoa 23 tuổi sống tại Derna. Cô và 3 em nhỏ – những đứa trẻ mồ côi cha mẹ – đang chơi đùa, thậm chí mặc áo phao cho em trai và cười khúc khích.
Nhưng khi đêm xuống, mưa nặng hạt hơn, còi báo động vang lên. "Khoảng 2h30 sáng 11/9, tiếng ồn lớn dần”, Amna kể. Em trai cô nhìn ra ngoài thấy nước đã ngập phố. Họ vội di chuyển lên tầng 3, rồi tầng 5, cuối cùng là tầng 7 và mái nhà. Từ đó, họ chứng kiến tòa nhà đối diện sụp đổ trong bóng tối, cuốn theo gia đình bạn bè.
"Giống như động đất”, Amna nói. Gia đình cô may mắn thoát nạn, nhưng chú, bác và 3 người thân khác đã mất tích sau cuộc gọi cuối cùng lúc 21h hôm trước.
Các đội cứu hộ làm việc tại thành phố Derna tháng 9/2023. Ảnh: AFP
Ehdaa Bujeldain sống ở khu Bab-Tobruk (vùng núi của Derna) nghe thấy tiếng nổ như bom lúc 3 giờ sáng 11/9. "Chúng tôi mất điện và kết nối mạng”, Ehdaa kể. Bốn ngày sau, khi có mạng trở lại, cô mới biết 1/4 thành phố bị xóa sổ, cùng với nhiều họ hàng, bạn bè và đồng nghiệp.
Nasib Almnsori, người dân ở Derna, bị mất 3 người thân trong thảm kịch. Nasib kể: "Mưa ban đầu không có gì bất thường, mọi năm sông Wadi Derna vẫn đầy nước vào thời điểm đó. Nhưng lần này, lượng mưa từ bão Daniel quá lớn, các đập bị vỡ lúc khoảng 2 giờ sáng”.
Theo RFI, một trường hợp khác là ông Abdel Moneim Awad al-Sheikh, 73 tuổi, người tỉnh giấc vì tiếng hét ngoài cửa. "Tôi chỉ kịp lấy kính và điện thoại rồi chạy”, ông Abdel kể. Nước xô tung cửa sắt như động đất. Khoảng 20 phút sau, đợt sóng thứ hai cao chừng 20 mét ập đến. Ông và gia đình leo thang gỗ lên mái nhà, chờ bình minh. Sáng hôm sau, tình nguyện viên đến cứu, nhiều người trong số họ cũng mất gia đình.
Mohamed al-Zawi, 25 tuổi, thấy đồ đạc trôi lềnh bềnh, nước dâng từ mặt đường lên tầng ba. "Một núi nước cuốn theo xe hơi, người và đồ đạc, đổ hết ra biển", anh bàng hoàng kể lại.
Diễn biến thảm kịch kéo dài từ mưa nhẹ ngày hôm trước đến sóng thần rạng sáng hôm sau, với hai đập sụp đổ liên tiếp, khiến nhiều người không kịp trở tay.
Hậu quả “khủng khiếp”
1/4 thành phố Derna bị xóa sổ trong cơn lũ dữ. Ảnh: Libyan Red Crescent Society
Hậu quả của thảm kịch vượt xa mọi tưởng tượng, với việc con số thương vong chưa được thống nhất. Theo Văn phòng Điều phối Nhân đạo Liên Hợp Quốc (UN OCHA), ít nhất 4.352 người thiệt mạng và hơn 8.000 người mất tích, trong khi một phần tư thành phố Derna bị xóa sổ khỏi bản đồ.
Báo cáo cập nhật năm 2025 của chính phủ Libya xác nhận 4.540 người chết và 3.297 người vẫn chưa được tìm thấy, nhấn mạnh quy mô tàn khốc của thảm họa này.
Theo BBC, Rahma Ben Khayal, nữ sinh 18 tuổi ở Derna, kể lại: “Derna bị chia làm hai nửa bởi dòng nước, và mọi thứ ở giữa đã biến mất. Những người ở giữa… đều chết cả”. Ở một góc khác của thành phố, Husam, viên kế toán trẻ nghẹn ngào nói anh đã mất ít nhất 30 người bạn và hơn 200 người quen. “Tôi còn sống, thật sự là một phép màu”, Husam nói.
Người dân thành phố Derna đứng nhìn mớ hỗn độn mà trận lũ kinh hoàng gây ra sau sự cố vỡ đập. Ảnh: Getty
Nỗ lực cứu trợ bị cản trở nghiêm trọng bởi hạ tầng đổ nát, cầu đường bị cuốn trôi, thiếu điện, nước và nhiên liệu. Martin Griffiths, lãnh đạo cứu trợ nhân đạo Liên Hợp Quốc, mô tả quy mô thiệt hại là “kinh hoàng” và xem đây là “lời cảnh tỉnh rõ ràng về biến đổi khí hậu”.
Nhiếp ảnh gia Taha Muftah, một trong những người đầu tiên ghi lại cảnh tượng ở trung tâm Derna, chỉ biết kêu lên: “Thiệt hại quá khủng khiếp, không thể tưởng tượng nổi. Chúng tôi cầu xin thế giới hãy lắng nghe lời kêu cứu của Derna”.
Từ phía lực lượng cứu hộ quốc tế, Ibrahim Ozer của Hội Chữ thập đỏ Thổ Nhĩ Kỳ nói: “Toàn bộ cầu nối bị phá hủy, thành phố bị chia cắt, lũ chẳng khác gì sự kết hợp giữa bão, lũ và động đất cùng lúc". Trong khi đó, bác sĩ Najib Tarhoni cảnh báo rằng “thảm họa chưa dừng lại ở đây”: hàng nghìn người mất nhà cửa, việc làm, cần được hỗ trợ tâm lý và tái thiết lâu dài.
Trận lũ đã buộc 40.000 người phải di dời, riêng tại Derna có tới 30.000 người mất nhà cửa. Cứu trợ đến chậm, nhiều đoàn phải mất hơn 36 giờ mới tiếp cận được khu vực bị cô lập. Thành phố rơi vào khủng hoảng thiếu thuốc men, lương thực, nước sạch và chỗ ở, trong khi nguy cơ dịch bệnh từ nguồn nước ô nhiễm tăng cao từng ngày.
Vì sao vụ vỡ đập gây thương vong lớn?
Người dân đi qua các ngôi nhà và đường phố đầy bùn đất sau thảm họa vỡ đập tại Derna, Libya ngày 13/9/2023. Ảnh: Reuters
Theo giới chuyên gia, thảm kịch Derna bắt nguồn từ hai nguyên nhân chính: Bão Daniel gây mưa lớn và hệ thống đập bị bỏ rơi suốt nhiều thập kỷ.
Britannica mô tả Daniel là một cơn bão gây mưa như trút. Sau khi càn quét Balkan và Hy Lạp, nó đổ thẳng xuống miền đông Libya, mang theo lượng mưa tương đương cả năm chỉ trong 24 giờ.
Lượng nước khổng lồ ấy đã đánh gục hai con đập Abu Mansour và Belad trên sông Wadi Derna. Hai đập này được xây từ thập niên 1970–1980 và “hầu như không được bảo trì từ năm 2002”, theo lời Phó thị trưởng Derna thời điểm ấy, ông Ahmed Madroud.
Đập đầu tiên, cao khoảng 70 mét, vỡ trước, tạo ra dòng thác khổng lồ lao xuống đập thứ 2, cuốn phăng nốt công trình yếu ớt còn lại. Hai lần sụp đổ nối tiếp nhau đã giải phóng cơn lũ lịch sử đổ thẳng vào trung tâm thành phố.
Một nghiên cứu quốc tế của Đại học Hebrew (Israel) gần đây chỉ ra rằng, mưa lớn từ bão Daniel không phải lý do duy nhất gây thảm họa “vô tiền khoáng hậu”, mà lỗi thiết kế và quản lý đập yếu kém cũng góp phần khiến mức độ tàn phá trở nên khủng khiếp hơn.
“Nếu hai con đập không tồn tại, thiệt hại ở Derna có thể thấp hơn nhiều”, nhóm tác giả khẳng định. Theo mô phỏng thủy lực của họ, việc vỡ đập khiến mức độ tàn phá tăng gấp khoảng 20 lần.
-----------------------------
Mưa dồn dập suốt mười ngày không dứt. Khi mặt đất chưa kịp thở, con đập Machchhu-II – niềm tự hào mới của bang Gujarat – gục ngã. Chỉ trong 20 phút, bức tường chắn nước khổng lồ vỡ tung, nuốt chửng cả một thành phố và cướp đi sinh mạng hơn 25.000 người. Điều gì đã khiến một công trình vốn được cho là “vững chãi” lại gục ngã nhanh đến thế? Mời độc giả đón đọc trong bài tiếp theo đăng tối 7/11.
Các phóng viên chứng kiến hậu quả kinh hoàng của thảm họa vỡ đập ở Libya đã chia sẻ về cảnh tượng gây ám ảnh với họ.
Nguồn: [Link nguồn]
-06/11/2025 18:50 PM (GMT+7)
