Công trình ngầm của Iran gây hoài nghi về tham vọng hạt nhân

Ảnh vệ tinh cho thấy Iran đang âm thầm xây dựng cơ sở quân sự nằm sâu dưới lòng đất tại Núi Pickaxe, ngay phía nam cơ sở Natanz từng bị Israel và Mỹ ném bom.

Chỉ vài tháng sau khi Mỹ và Israel tiến hành chiến dịch không kích dữ dội vào các cơ sở hạt nhân trọng yếu, ảnh vệ tinh cho thấy Iran đang tăng cường hoạt động xây dựng tại một cơ sở ngầm bí ẩn.

Công trình nằm ở địa điểm gọi là Kuh-e Kolang Gaz La, hay còn được biết đến với tên gọi Núi Pickaxe. Địa điểm này nằm cách cơ sở hạt nhân Natanz khoảng 1,6 km về phía nam.

Ba chuyên gia về hoạt động hạt nhân của Iran đã xem xét hình ảnh vệ tinh mới về khu vực và chỉ ra ba thay đổi lớn tại cơ sở này kể từ sau cuộc không kích của Mỹ ngày 22/6. Iran đã xây tường bao an ninh bên ngoài, gia cố lối vào hầm, và lượng đất đào được hay còn gọi là vật liệu dư thừa tăng lên. Những dấu hiệu này cho thấy công việc xây dựng dưới lòng đất đang diễn ra.

Hình ảnh vệ tinh gần đây cũng ghi nhận hiện diện của thiết bị hạng nặng và phương tiện xây dựng. "Sự hiện diện của xe ben, xe kéo và các thiết bị hạng nặng khác cho thấy việc xây dựng và mở rộng cơ sở ngầm đang diễn ra", Joseph Rodgers, chuyên gia tại Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế (CSIS), nói.

CSIS tháng trước cũng công bố báo cáo mới về hoạt động xây dựng của Iran tại Núi Pickaxe. Theo đó, kể từ cuối tháng 6, hơn 1.200 m tường bao an ninh ở rìa phía tây của cơ sở đã được xây dựng, gần như hoàn tất lớp bảo vệ toàn khu vực. Một con đường cũng được san ủi dọc theo hàng rào an ninh này.

Những thay đổi quan sát qua ảnh vệ tinh ở công trình Núi Pickaxe của Iran ngày 18/9. Ảnh: Maxar

Khung bêtông của một trong các đường hầm dẫn vào cơ sở ở phía đông đã được phủ thêm đất đá. "Lý do là để đảm bảo an toàn trước các cuộc không kích, giúp nó khó bị sập hơn", Sarah Burkhard, thành viên Viện Khoa học và An ninh Quốc tế, tổ chức theo dõi việc phổ biến vũ khí hạt nhân ở Mỹ, giải thích.

Chuyên gia cũng quan sát thấy vật liệu dư thừa bên cạnh lối vào đường hầm phía đông đã nhiều thêm một chút. "Việc họ tiếp tục xây dựng công trình là rất đáng chú ý", Burkhard nói.

Mục đích thực sự của công trình Núi Pickaxe hiện vẫn là ẩn số. Các thanh sát viên quốc tế chưa từng được phép tiếp cận cơ sở và Tổng giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) Rafael Mariano Grossi cho biết Tehran hồi đầu năm từ chối trả lời câu hỏi của ông về địa điểm này.

Các nhà phân tích theo dõi quá trình xây dựng ước tính không gian ngầm bên dưới Núi Pickaxe có thể còn nằm sâu hơn cả "pháo đài" Fordow, nơi Mỹ từng dùng bom xuyên hầm tấn công hồi tháng 6. Họ ước tính cơ sở có độ sâu dự kiến khoảng 79-100 m và rộng khoảng 2,5 km2, với hai lối vào ở phía đông và phía tây.

Khi công bố kế hoạch xây dựng cơ sở năm 2020, Iran cho hay đây sẽ là nhà máy sản xuất và lắp ráp máy ly tâm, thiết bị để làm giàu uranium, nhằm thay thế một địa điểm từng bị phá hoại. Theo một nhà phân tích của công ty dữ liệu vệ tinh Maxar, việc xây dựng đường hầm đã bắt đầu từ tháng 12 năm đó.

Tuy nhiên, kích thước và độ sâu của công trình đã khiến giới phân tích nhận định địa điểm này được dùng cho mục đích khác, có thể là cơ sở làm giàu uranium bí mật hoặc kho bảo quản lượng uranium đã làm giàu gần cấp độ vũ khí của Iran.

"Chính quyền sẽ tiếp tục theo dõi mọi nỗ lực tái thiết chương trình hạt nhân của Iran. Như Tổng thống Donald Trump đã nói ông sẽ không bao giờ cho phép Iran sở hữu vũ khí hạt nhân", một quan chức Nhà Trắng nói.

Bộ trưởng Quốc phòng Israel cũng từng cảnh báo rằng nước này có thể tấn công Iran lần nữa để ngăn quốc gia này phát triển các dự án hạt nhân hoặc tên lửa tầm xa.

Ảnh vệ tinh ngày 18/9 cho thấy lối vào hầm được gia cố so với hồi tháng 6. Ảnh: Maxar

Trước khi cuộc tấn công của Israel nhắm vào Iran bắt đầu ngày 13/6, các báo cáo của IAEA cho biết Iran đã tích lũy gần 408 kg uranium làm giàu cấp độ 60%, gần đạt mức độ tinh khiết 90% cần thiết để chế tạo vũ khí hạt nhân. Hiện không rõ số phận và vị trí kho dự trữ này, làm dấy lo ngại Iran có thể sử dụng chúng để phát triển bom nguyên tử.

Giới phân tích cho rằng hoạt động xây dựng mới tại Núi Pickaxe có thể không hoàn toàn là do Tehran muốn nhanh chóng tái thiết chương trình hạt nhân và chạy đua chế tạo bom, mà họ chỉ muốn củng cố công trình trước nguy cơ bị tấn công hoặc xâm nhập trong tương lai. Trong cuộc chiến 12 ngày với Israel, cơ sở này được cho là chưa từng bị tấn công.

"Sau cuộc tấn công của Israel và Mỹ, Iran có thể đã quyết định mở rộng cơ sở để chuyển thêm hoạt động của chương trình hạt nhân xuống sâu dưới lòng đất", Jeffrey Lewis, chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Không phổ biến vũ khí James Martin, nói.

Việc giám sát hoạt động của Iran kể từ sau cuộc tập kích ngày 22/6 trở nên khó khăn hơn do Tehran không hoàn toàn hợp tác với các thanh sát viên của IAEA, theo giới quan sát.

Iran và IEAE ngày 9/9 đạt thỏa thuận cho phép các thanh sát viên tiếp cận tất cả các địa điểm hạt nhân của Iran và yêu cầu nước này báo cáo về nơi cất giữ vật liệu hạt nhân. Tuy nhiên, Iran gần đây bày tỏ hoài nghi về thỏa thuận và đưa ra những thông điệp không nhất quán về tương lai chương trình hạt nhân của nước này.

Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian tháng trước cho biết Tehran sẽ theo đuổi con đường ngoại giao với Washington vì họ hiểu nếu tái thiết các địa điểm hạt nhân, Mỹ sẽ tấn công chúng lần nữa. Bình luận đã khiến những người có lập trường cứng rắn của Iran phẫn nộ và chỉ trích ông Pezeshkian "yếu đuối".

Trong cuộc phỏng vấn với chương trình Frontline của PBS, Thư ký Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao Iran Ali Larijani tuyên bố nếu nước này bị áp các biện pháp trừng phạt, "chúng tôi sẽ chấm dứt mọi hợp tác với IAEA".

Khi được hỏi liệu các cuộc tấn công của Mỹ và Israel có làm Iran tăng cường hoạt động mới và liệu ông có thể nói gì về Núi Pickaxe không, Larijani trả lời "không, không có gì cả. Chúng tôi chưa từ bỏ bất kỳ địa điểm nào trong số đó. Nhưng trong tương lai, chúng có thể tiếp tục hoạt động như hiện tại hoặc sẽ bị đóng cửa."

Hình ảnh vệ tinh cho thấy Iran đã hứng chịu thiệt hại nặng nề tại ba cơ sở hạt nhân lớn do chiến dịch không kích của Israel và Mỹ. Báo cáo ngày 8/9 của Viện Khoa học và An ninh Quốc tế kết luận các cuộc tấn công đã làm tê liệt gần 22.000 máy ly tâm của Iran tại Fordow, Natanz và Isfahan.

Hình ảnh vệ tinh thương mại cho thấy hoạt động mới tại ba địa điểm này diễn ra rất hạn chế. Các nhà phân tích cho rằng điều đó cho thấy Iran đang cảnh giác trước nguy cơ bị không kích lần nữa và có thể chưa quyết định liệu có tiếp tục chương trình hạt nhân ở đây hay không.

"Có vẻ như họ đang nghe ngóng tình hình", Lewis nói.

Cận cảnh miệng hố xuất hiện ở cơ sở hạt nhân Fordow sau đòn không kích của Mỹ hồi tháng 6. Ảnh: Maxar

Đánh giá hồi tháng 7 chỉ ra cuộc tấn công vào Fordow, nơi hứng 12 quả bom xuyên hầm của Mỹ, đã làm sụp đổ cơ sở hạ tầng nằm sâu dưới lòng đất. Tuy nhiên, hiện chưa thể đánh giá cơ sở Natanz và Isfahan thiệt hại ở mức độ nào.

Hình ảnh vệ tinh về khu vực Fordow từ giữa tháng 7 chỉ ra các hố bom đang được lấp lại, có lẽ nhằm ổn định hoặc ngăn chặn sự đổ sập thêm của cơ sở, trong khi một số con đường mới đang được xây dựng, theo CSIS. "Hoạt động này cho thấy họ đang nỗ lực tái thiết khu vực, nhưng chưa vội vã nối lại hoạt động làm giàu uranium", báo cáo của CSIS kết luận.

Giới phân tích cho hay con đường ngắn nhất để Iran chế tạo bom hạt nhân là sử dụng kho dự trữ uranium làm giàu 60% với điều kiện họ vẫn có thể sử dụng số vật liệu này. IAEA ngày 3/9 cho hay họ không biết số uranium đó đang được cất trữ tại đâu, nhưng ông Grossi tin chúng đã được chôn dưới lòng đất.

Kelsey Davenport, giám đốc về chính sách không phổ biến vũ khí tại Hiệp hội Kiểm soát vũ khí, đồng ý rằng các cơ sở hạt nhân Iran đã chịu thiệt hại đáng kể. Tuy nhiên, bà cảnh báo sẽ là sai lầm nếu đánh giá thấp khả năng của Tehran.

"Thực tế là Iran không cần một cơ sở lớn như vậy. Nếu họ ưu tiên giữ bí mật thay vì tốc độ, Iran có thể sẽ xây dựng vũ khí hạt nhân nằm sâu dưới lòng đất. Iran vẫn có khả năng tái khởi động nhanh chóng nếu họ quyết định làm như vậy", bà nói.

Iran phản ứng gắt khi Mỹ yêu cầu giao toàn bộ urani đã làm giàu

Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian hôm 27/9 thông tin, Mỹ đã sẵn sàng cho Iran thêm 3 tháng trước khi tái áp đặt các biện pháp trừng phạt của Hội đồng...

Bấm xem >>