9X Hà Nội dành 10 tiếng mỗi ngày phục chế ảnh, phim tài liệu lịch sử

Hà Nội - Trong căn phòng 20 m2 tại Hà Nội, Viên Hồng Quang, 30 tuổi, dành 10 tiếng mỗi ngày, cặm cụi 'tô màu' cho từng bức ảnh lịch sử trắng đen.

Công việc chính của anh là phục chế ảnh và phim tài liệu lịch sử. Quang ngồi hàng giờ bên màn hình, tập trung chỉnh sửa từng khung hình trắng đen cũ kỹ, đôi khi chỉ để thêm một vệt sáng hay một chi tiết màu sắc nhỏ và gọi đó là hành trình "đi tìm màu" cho lịch sử.

Viên Hồng Quang, 30 tuổi. Ảnh: Hoàng Yến

Gần đây, Viên Hồng Quang được biết đến nhiều hơn khi trao tặng Bảo tàng Tôn Đức Thắng 24 phim tư liệu, ghi lại các hoạt động cách mạng của Bác Tôn từ thập niên 1960 đến 1970. Những thước phim vốn mờ nhòe nay trở nên sắc nét với màu sắc và âm thanh, giúp người xem dễ hình dung và cảm nhận cụ thể hơn về giai đoạn lịch sử ấy.

"Tôi tô màu cho những thước phim lịch sử không phải để làm đẹp mà để đưa hình ảnh trở lại gần nhất với thực tế đã từng diễn ra", Quang nói.

Chủ tịch Hồ Chí Minh chúc mừng đồng chí Tôn Đức Thắng được bầu làm Phó chủ tịch nước tại Kỳ họp thứ nhất, Quốc hội khóa II (tháng 7-1960) trước và sau khi phục dựng. Ảnh: NVCC

Sinh năm 1995 tại Hà Nội, Viên Hồng Quang từng theo học ngành công nghệ thông tin tại Đại học Bách khoa. Năm 2019, khi công việc bị gián đoạn bởi dịch Covid-19, anh tình cờ biết đến một nhóm phục chế ảnh cũ và bắt đầu thử sức như một cách lấp đầy thời gian rảnh.

Việc lựa chọn ảnh lịch sử không phải ngẫu nhiên. Từ nhỏ, Quang đã quen nghe cha kể những câu chuyện quân ngũ, những chi tiết vụn vặt về đời sống thời chiến.

"Tôi yêu những câu chuyện ấy nhưng không thể hình dung rõ ràng. Vì thế, tôi muốn phục dựng để thấy cụ thể hơn cuộc sống của ba và của cha ông ta trong thời chiến. Hơn nữa, tôi bị ám ảnh bởi màu sắc; khi nhìn ảnh trắng đen, tôi luôn khao khát biết nó thực sự có màu gì", anh nói.

Theo nghiên cứu của ThS. Nguyễn Thị Như Quỳnh, đăng trên Tạp chí Sân khấu - Điện ảnh (12/2023), màu sắc trong phim ảnh là yếu tố nghệ thuật quan trọng trong việc khơi gợi cảm xúc, tăng sự tập trung và tạo đồng cảm. Với Quang, màu sắc còn là chiếc cầu nối giữa quá khứ và hiện tại.

Bước ngoặt đến vào năm 2020, khi Quang đăng đoạn phim Chủ tịch Hồ Chí Minh trả lời phỏng vấn năm 1966 đã phục dựng có màu đúng dịp kỷ niệm 130 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890-19/5/2020). Đoạn phim lan tỏa mạnh mẽ trên mạng xã hội, thu hút hàng triệu lượt xem, khơi dậy niềm tự hào và tình yêu lịch sử trong lòng nhiều thế hệ.

"Người trẻ tò mò về quá khứ để hiểu rõ hiện tại. Khi lịch sử được tái hiện bằng màu sắc cụ thể, họ thấy mình cũng nằm trong dòng chảy ấy. Tôi muốn góp phần nhỏ bé để giúp người trẻ hôm nay gần hơn với lịch sử, cảm nhận và trân trọng những giá trị đã qua", Quang bày tỏ.

Đoạn phim Chủ tịch Hồ Chí Minh trả lời phỏng vấn năm 1966 do Viên Hồng Quang phục dựng. Video: NVCC

Sau thành công với đoạn phim về Chủ tịch Hồ Chí Minh, Quang tham gia nhiều dự án phục chế phim tài liệu, trong đó có Vĩ tuyến 17 - Chiến tranh nhân dân của đạo diễn Hà Lan Joris Ivens, Hà Nội trong mắt ai của đạo diễn Trần Văn Thủy. Điều khiến anh xúc động không chỉ là những khung hình được "hồi sinh", mà còn là cơ hội gặp gỡ những nhân chứng bước ra từ chính thước phim ấy.

Tháng 11/2024, tại buổi chiếu Vĩ tuyến 17 bản phục dựng ở Vĩnh Linh, Quảng Trị, Quang gặp ông Phạm Công Đức, nay 70 tuổi. Trong bộ phim quay năm 1967, ông chỉ là cậu bé 9, 10 tuổi. Hơn nửa thế kỷ sau, ông ngồi trong rạp chiếu, rưng rưng khi nhìn thấy tuổi thơ hiện rõ trên màn ảnh.

Ông kể rằng, khi mới 6, 7 tuổi đã tận mắt chứng kiến cha mẹ bị bắn chết khi đang núp dưới hầm. Suốt nhiều năm, ký ức ấy bị chôn chặt, ông không dám nhớ lại. Nhưng khi xem lại thước phim phục dựng, ông vừa nhớ về cha mẹ, vừa thấy mình trong quá khứ, từ đó trân trọng hơn hiện tại.

Không chỉ ông Đức, nhiều nhân chứng khác cũng tìm lại ký ức nhờ phim phục chế: có người lần đầu thấy lại cha trong bộ quân phục, có người bắt gặp tuổi trẻ giữa một buổi mít-tinh đông đúc. Những khoảnh khắc ấy không chỉ thuộc về cá nhân trong bức hình, mà còn tái hiện ký ức chung của cả một giai đoạn lịch sử.

Ông Phạm Công Đức (thứ 2, từ trái qua), Viên Hồng Quang (thứ 2, từ phải qua). Ảnh: NVCC

Trong quá trình làm việc, Quang có dịp gặp nhiều nhân vật đặc biệt. Nhà văn Xuân Phượng từng nhắn nhủ anh: "Mỗi người chỉ sống một cuộc đời; phải sống sao cho không hối hận". Lời dặn ấy khiến anh suy nghĩ rất lâu về trách nhiệm của mình với lịch sử và cộng đồng.

Anh cũng có dịp đến thăm gia đình của những nhân vật lớn trong lịch sử như bác sĩ Tôn Thất Tùng, nhà khoa học Tạ Quang Bửu, đại tướng Võ Nguyên Giáp. Từ họ, anh được nghe lại nhiều câu chuyện ngoài trang sử. Ấn tượng nhất với Quang là hình ảnh phu nhân của GS. Tôn Thất Tùng, suốt 40 năm sau ngày chồng mất, bà vẫn giữ thói quen pha một tách cà phê đặt lên bàn làm việc của ông mỗi sáng.

"Những chuyến làm việc, tiếp xúc và trò chuyện với gia đình các bậc lão thành khiến tôi mở rộng góc nhìn về thế giới. Công việc này không chỉ giúp tôi hiểu thêm lịch sử, mà còn học cách trân trọng những giá trị sống từ thế hệ trước", Quang nói.

Mỗi bức ảnh, Quang chỉ mất 1-2 tiếng nhưng một bộ phim anh mất 2 năm vừa nghiên cứu vừa phục dựng. Những máy quay phim tài liệu ngày xưa, một giây phim có 24 khung hình, mỗi khung hình có các điểm keyframe. Anh phải chỉnh thủ công các điểm keyframe, rồi để phần mềm xử lý phần còn lại. Ngoài khôi phục hình ảnh, Quang còn phải làm sạch bụi, giảm rung, điều chỉnh tốc độ.

Theo anh, công đoạn khó nhất chính là tô màu. Chỉ với một câu prompt, AI có thể tự động phủ màu cho bức ảnh, nhưng kết quả chỉ "đẹp mắt" chứ chưa chắc chính xác.

"Tô màu khác với tô sao cho đúng", Quang nhấn mạnh.

Quang ứng dụng AI vào các công đoạn phục dựng nhưng vẫn nhấn mạnh không thể phó mặc tất cả cho AI. Ảnh: Hoàng Yến

Muốn "đúng", anh phải tìm hiểu kỹ bối cảnh lịch sử: đọc tài liệu, đối chiếu ảnh chụp cùng thời, thậm chí tìm gặp và hỏi lại nhân chứng. Chẳng hạn, khi phục chế đoạn video Chủ tịch Hồ Chí Minh trả lời phỏng vấn năm 1966, anh phải xác định màu sắc bộ comple, khăn quàng, phông nền... dựa trên tư liệu lưu trữ tại Thư viện Quốc gia. Với một bức ảnh mít-tinh đông người, anh lại lần tìm tất cả ảnh màu hiếm hoi của thời điểm đó để tái hiện tông màu trung thực với bối cảnh.

"Không thể để một bộ quân phục thành màu xanh lá sáng loáng, trong khi vải nhuộm lúc ấy thường tối và sẫm hơn nhiều. Nếu làm sai, người xem hôm nay sẽ có cảm nhận khác về quá khứ", Quang lý giải.

Với anh, phục chế phim không chỉ là thao tác kỹ thuật mà còn là một dạng nghiên cứu lịch sử. Mỗi khung hình là sự kết hợp của công nghệ và tri thức xã hội, đòi hỏi sự kiên nhẫn và cẩn trọng.

"Kết quả chỉ có thể tương đối, không bao giờ đạt 100%, nhưng tôi cố gắng khách quan, tôn trọng lịch sử nhất có thể", anh nói.

Trong thời gian tới, Quang dự định hợp tác sâu hơn với các bảo tàng, viện lưu trữ trong và ngoài nước để tiếp cận thêm nguồn tư liệu. Anh không chạy theo số lượng sản phẩm, mà tập trung vào độ chính xác và giá trị bền vững.

"Tôi làm để tri ân, gửi lời cảm ơn đến những người cha, người anh đã ngã xuống vì độc lập dân tộc. Điều tôi mong nhất là người trẻ có thể cảm nhận được bối cảnh, như thể đang sống trong thời khắc ấy, để thêm trân trọng nền độc lập hôm nay", Quang bày tỏ.

Một số ảnh Quang đã phục dựng:

Thầy giáo vẽ tranh Chủ tịch Hồ Chí Minh bằng phấn bảng

Thầy Nguyễn Trí Hạnh, 42 tuổi, vẽ Chủ tịch Hồ Chí Minh và các chiến sĩ cách mạng bằng phấn trên nền bảng xanh.

Bấm xem >>