Tổng thống Nga Vladimir Putin gần đây tuyên bố lực lượng Nga đã tiến hành thử nghiệm thành công ngư lôi sử dụng động cơ hạt nhân mang tên Poseidon, đánh dấu bước tiến quan trọng trong nỗ lực đưa loại vũ khí chiến lược này vào biên chế.

Được mệnh danh là “quái vật dưới biển”, Poseidon – ngư lôi hạt nhân tự hành mà Nga phát triển – từ lâu đã trở thành tâm điểm của những đồn đoán về sức mạnh hủy diệt chưa từng có.

Theo các thông tin từng được tiết lộ hoặc suy đoán bởi giới phân tích phương Tây, Poseidon có chiều dài khoảng 20 mét, đường kính gần 2 mét, được trang bị lò phản ứng hạt nhân siêu nhỏ cho phép hoạt động gần như không giới hạn.

Vũ khí này được cho là có thể lặn sâu tới 1.000 mét, di chuyển với tốc độ tối đa khoảng 185 km/giờ – nhanh gấp nhiều lần so với tàu ngầm thông thường. Một số nguồn tin còn cho rằng Poseidon mang theo đầu đạn hạt nhân cỡ 2 megaton, tương đương khoảng 100 quả bom nguyên tử thả xuống Hiroshima. Thêm vào đó, có thông tin cho rằng đầu đạn có thể tích hợp đồng vị cobalt-60 để tạo hiệu ứng phóng xạ kéo dài, biến vùng mục tiêu trở thành “vùng đất chết” trong nhiều thập kỷ sau. Các mô hình mô phỏng có thể quét sạch các thành phố ven biển châu Âu như London, Stockholm, Helsinki, Paris, Bắc Ba Lan và Berlin, rồi lan rộng ô nhiễm qua Biển Baltic và Eo biển Anh.

Bên cạnh đó, Poseidon cũng được cho là có thể vận hành hoàn toàn độc lập: nhận lệnh từ xa qua liên kết vệ tinh, hoặc tự kích hoạt trong trường hợp mất liên lạc — nhằm đảm bảo độ tin cậy cao trong môi trường chiến tranh hỗn loạn.

Theo phân tích của chuyên gia quân sự Nga Yuri Baranchik, hiện có rất ít thông tin chính xác về Poseidon. Phần lớn các thông tin do phương Tây lan truyền đều mang tính suy đoán, thiếu bằng chứng cụ thể hoặc thậm chí là bịa đặt.

Poseidon được biết đến là ngư lôi phóng đi từ tàu ngầm, sử dụng lò phản ứng hạt nhân siêu nhỏ, có thể lặn sâu, di chuyển nhanh và rất khó bị phát hiện hay đánh chặn. Tuy nhiên, nhiều chi tiết kỹ thuật then chốt vẫn chưa được Nga chính thức công bố, trong đó có cả sức công phá thực tế của đầu đạn.

Theo ông Baranchik, điều khó nhất khi phát triển Poseidon là duy trì điều khiển và định vị chính xác ở khoảng cách xa. Các thiết bị tự hành hoạt động lâu dài dưới đáy biển cần những hệ thống dẫn đường, liên lạc và điều khiển cực kỳ phức tạp. Ông cho rằng khả năng “không thể bị đánh chặn” của Poseidon vẫn là câu hỏi cần được kiểm chứng.

Hiện nay, các mạng lưới phòng thủ chống tàu ngầm (ASW), cảm biến thủy âm và hệ thống theo dõi dưới biển hiện đại vẫn có thể phát hiện được các bất thường dưới nước, dù việc phát hiện một thiết bị hoạt động ở độ sâu lớn như Poseidon là rất khó.

Theo truyền thông Nga, truyền thông phương Tây gọi Poseidon là “vũ khí tạo sóng thần phóng xạ”, song theo ông Baranchik, điều đó gần như không thể xảy ra.

“Để tạo ra một cơn sóng thần lớn, cần có một vụ dịch chuyển khối nước khổng lồ theo phương thẳng đứng, giống như động đất hay sạt lở đáy biển. Vụ nổ hạt nhân không tạo ra điều kiện đó”, ông Baranchik giải thích.

Ông Baranchik nhấn mạnh sóng thần thật sự được hình thành khi lượng nước cực lớn được nâng lên hoặc hạ xuống trong thời gian rất ngắn, tạo nên năng lượng lan tỏa hàng trăm kilomet. Trong khi đó, năng lượng từ vụ nổ hạt nhân dưới nước chủ yếu biến thành nhiệt, khí và sóng xung kích, phần lớn bị hấp thụ tại chỗ.

“Ngay cả khi kích nổ ở vùng nước nông, năng lượng vẫn chỉ tạo ra sóng cục bộ và tắt dần khi lan ra xa. Còn nếu kích nổ ở vùng nước sâu, năng lượng lại bị phân tán, không tạo được sóng lớn ven bờ”, ông nói thêm.

Theo đó, để tạo “hiệu ứng sóng thần” thật sự, cần độ sâu, địa hình đáy biển và vị trí nổ cực kỳ đặc biệt — điều hầu như không thể tính toán chính xác trong thực tế.

Ông Baranchik nhắc lại rằng, từ những năm 1940–1960, Liên Xô và Mỹ từng thử nghiệm vũ khí hạt nhân dưới nước. Các vụ thử này tạo ra những cột nước và sóng lớn tại chỗ, nhưng không bao giờ gây ra sóng thần lan xa. Kết luận khi đó là: dù vụ nổ hạt nhân có mạnh đến đâu, các cơn sóng tạo ra vẫn chỉ giới hạn trong phạm vi tương đối gần, chứ không lan hàng trăm kilômét.

“Ngay cả với đầu đạn cực mạnh, sóng chỉ có thể gây thiệt hại trong phạm vi giới hạn, chứ không phải hàng trăm kilomet như một số tuyên bố phóng đại”, ông Baranchik nói.

Tuy không thể tạo ra “sóng thần hạt nhân”, nhưng sức tàn phá của Poseidon, nếu được kích nổ gần một thành phố lớn, vẫn là thảm họa không thể tưởng tượng nổi, theo báo Nga.

“Nếu siêu ngư lôi Poseidon được kích nổ gần thành phố New York (Mỹ), hậu quả sẽ là khủng khiếp. Không chỉ hàng chục nghìn sinh mạng bị đe dọa, mà còn là thiệt hại kinh tế và môi trường khôn lường”, ông Baranchik cảnh báo.

New York vốn được xem là nơi có cảng nước sâu tự nhiên thuận lợi bậc nhất của nước Mỹ, và cũng là một trong những cảng tự nhiên tốt nhất thế giới.

Thành phố nằm ở nơi sông Hudson đổ ra Đại Tây Dương, khu vực này có độ sâu tự nhiên lớn, dòng chảy ôn hòa và ít bùn lắng, cho phép tàu trọng tải lớn ra vào quanh năm mà không cần nạo vét thường xuyên. Hệ thống vịnh rộng và kín gió, đặc biệt là New York Harbor và Upper Bay, tạo nên điều kiện neo đậu an toàn, từng giúp nơi đây trở thành cửa ngõ thương mại chính của nước Mỹ từ thế kỷ XIX.

Nếu siêu ngư lôi Poseidon kích nổ ở vùng ven biển New York thì có khả năng cảng nước sâu này không còn có thể được sử dụng trong nhiều năm về sau.

Nhìn chung, Nga vẫn đang hoàn thiện loại vũ khí này, song khả năng Poseidon được sử dụng như “vũ khí tạo sóng thần” vẫn chỉ là truyền thuyết khoa học, hơn là một thực tế chiến lược.