Nhìn lại buýt nhanh BRT: Mù mờ tiền tỷ, dùng chưa được nửa công suất

Hàng chục tỷ đồng trong dự án xe buýt nhanh BRT tại Hà Nội không chứng minh được khối lượng công việc tương ứng. Đầu tư lớn nhưng tuyến buýt từng được quan tâm rất nhiều thời điểm mới ra tới hiện tại bị đánh giá là thiếu hiệu quả.

Đi khảo sát nước ngoài nhưng… không báo cáo

Đó là một phần trong kết luận số 1468/KL-TTCP của Thanh tra Chính phủ. Cụ thể, dự án được Thanh tra Chính phủ nói tới là hợp phần I - Xe buýt nhanh BRT thuộc dự án phát triển giao thông đô thị Hà Nội, do Sở Giao thông vận tải làm chủ đầu tư.

Tổng chiều dài tuyến BRT trên là là 14,7 km. Lộ trình tuỵến đi: Bến xe Yên Nghĩa - Ba La - Quang Trung (Hà Đông) - Lê Trọng Tấn - Tố Hữu - Lê Văn Lương - Láng Hạ - Giảng Võ - Giang Văn Minh - Kim Mã. Tổng mức đầu tư 53,6 triệu USD .

Vấn đề được Thanh tra Chính phủ nêu lên trước hết là UBND thành phố Hà Nội tổ chức 3 đoàn đi nghiên cứu, khảo sát mô hình hệ thống xe buýt nhanh BRT tại Brazil, Colombia, Ecuador, Indonesia (năm 2004; 2009; 2015). Tuy nhiên, kết quả là 1 đoàn không có báo cáo kết quả và 2 đoàn có báo cáo nhưng không thể hiện nội dung liên quan đến khảo sát. 

Ngoài ra, các tổ được cử đi không có tài liệu để tham gia, đóng góp đối với việc lập dự án đầu tư, thiết kế, dự toán xe BRT, không đạt mục tiêu của việc khảo sát.

Theo kết luận, việc lập và phê duyệt kế hoạch đẩu thầu dự án từ năm 2008 đến 2014 thiếu đồng bộ, quy mô gói thầu chưa hợp lý, phải bổ sung điều chỉnh nhiều lần. Điều trên dẫn đến việc tổ chức đấu thầu bị chậm không đúng theo kế hoạch được phê duyệt và vi phạm Luật Đấu thầu.

Về thiết kế, lập dự toán, Thanh tra Chính phủ cho rằng, trong dự toán 7 gói thầu xây lắp, khoản chi phí huy động, giải thể công trường đã nằm trong chi phí trực tiếp, chi phí chung. Tuy nhiên, chủ đầu tư vẫn lập thêm để mời thầu, ký hợp đồng, nghiệm thu thanh toán cho các nhà thầu, gây thất thoát ngân sách nhà nước trên 332 triệu đồng.

Hà Nội cử 3 đoàn đi nước ngoài khảo sát mô hình BRT nhưng kết quả 1 đoàn không báo cáo, 2 đoàn còn lại báo cáo nhưng không thể hiện nội dung liên quan đến khảo sát. 

Không chứng minh được 42 tỷ 

Với kết quả đấu thầu và thực hiện hợp đồng, đơn vị trúng thầu là Nhà thầu liên danh Công ty cổ phần Thiên Thành An và Công ty cổ phần ô tô Trường Hải với giá trúng thầu cung cấp 35 xe trị giá hơn 176 tỷ đồng. Trong đó, phía Trường Hải thực hiện 75% với số tiền hơn 171 tỷ, còn lại 25% là phía Thiên Thành An với số tiền hơn 5 tỷ.

Tuy nhiên, qua thanh tra, Công ty cổ phần Thiên Thành An ngoài việc hưởng số tiền hơn 5 tỷ đồng trên còn hưởng thêm trên 42 tỷ đồng. Đây là số tiền chênh lệch giữa giá xuất bán xe của công ty Trường Hải cho Thiên Thành An, để Thiên Thành An xuất bán cho chủ đầu tư theo hợp đồng. Trong khi ấy, đây là số tiền nằm trong 75% công việc của Công ty cổ phần ô tô Trường Hải được phân chia theo hợp đồng. 

Đối với số tiền trên 42 tỷ đồng trên, Công ty Thiên Thành An không chứng minh được khối lượng công việc thực hiện.

Ở hướng khác, theo kết luận, chủ đầu tư đã bổ sung các thiết bị vào gói thầu có tổng giá trị là trên 17 tỷ đồng không tổ chức đấu thầu mà ký phụ lục hợp đồng bổ sung với nhà thầu. Đây là việc vi phạm Luật Đấu thầu.

Đánh giá về hiệu quả đầu tư dự án, phía Thanh tra Chính phủ cho rằng, việc đầu tư chưa đồng bộ, chưa tạo ra các lợi ích nhằm khuyến khích người dân chuyến từ phương tiện cá nhân sang sử dụng phương tiện vận tải công cộng. Ví dụ như: các nhà chờ, cầu vượt cho người đi bộ chưa thuận tiện cho người sử dụng, một số nhà chờ chưa có cầu vượt đi bộ để tiếp cận, cầu vượt đi bộ chưa hỗ trợ cho người khuyết tật. Chưa kể, xe buýt BRT được bố trí làn đường riêng chiếm 1/3 mặt cắt ngang của các trục đường hiện có nhưng tốc độ chưa đạt yêu cầu trong khi hiện trạng lưu lượng giao thông trên tuyến rất lớn, nên thường xuyên gây ùn tắc trong giờ cao điểm.  

Thanh tra Chính phủ cũng dẫn báo cáo của Sở Giao thông vận tải về kết quả vận tải hành khách đối với tuyến xe buýt nhanh BRT 6 tháng đầu năm 2017 cho thấy, lượng khách bình quân đạt 39,9 người/lượt, mới chỉ đạt 44,3% so với công suất thiết kế. 

“Như vậy, mặc dù được đầu tư với số tiền rất lớn nhưng dự án chưa đạt được hiệu quả như mong đợi, chưa đạt mục tiêu đề ra để hạn chế phương tiện cá nhân, giảm ùn tắc giao thông và từng bước nâng cao chất lượng môi trường của thành phố”, kết luận nêu lên.

Từ đó, Tổng Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo giao Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội rút kinh nghiệm và có biện pháp khắc phục những tồn tại bất cập trong quá trình đâu tư xây dựng, khai thác tuyến BRT. 

Phía Hà Nội cũng được kiến nghị tăng cường công tác tuyên truyền, vận động, khuyến khích người dân tham gia sử dụng phương tiện vận tải hành khách công cộng cùng các biện pháp khác để nâng cao hiệu quả BRT.