Trầm cảm theo mùa: Tại thiếu... nắng

Dạo các trang mạng xã hội những ngày vào thu này, dễ dàng bắt gặp những lời than thở: “Chẳng gặp chuyện gì mà sao người cứ mệt mỏi”, “Sao năm nào gần tới sinh nhật mình cũng mất hứng thú với cuộc sống, chỉ muốn yên tĩnh một mình…” Hãy cẩn thận, nếu bạn cũng có những biểu hiện trầm cảm đó trong mùa thu, mùa đông thì rất có thể bạn đang bị một chứng bệnh: Rối loạn cảm xúc theo mùa.

Trời buồn người có vui đâu

BS Lê Đình Sáng, bệnh viện Tâm thần Trung ương 1, Hà Nội cho biết trong những tháng mùa thu và mùa đông, một số người mắc phải các triệu chứng của bệnh trầm cảm, xuất hiện từ từ hay đột ngột. Những triệu chứng này thường thuyên giảm khi mùa xuân đến và tiêu tan qua những tháng hè. Với một số người, đây là một dấu hiệu cho thấy rằng họ mắc rối loạn cảm xúc theo mùa.

BS Sáng cho biết: “Các triệu chứng rối loạn cảm xúc theo mùa thường xuất hiện trong mùa thu và mùa đông, khi có sự tiếp xúc ít hơn với ánh sáng mặt trời vào ban ngày. Các triệu chứng trầm cảm có thể từ nhẹ đến trung bình, cũng có thể trở nên nghiêm trọng. Những người làm việc nhiều giờ trong các toà nhà văn phòng ít cửa sổ có thể trải nghiệm các triệu chứng này quanh năm, và một số cá nhân có thể nhận thấy những thay đổi về tâm trạng trong giai đoạn thời tiết âm u kéo dài”.

Tăng thời gian tiếp xúc với ánh sáng mặt trời có thể cải thiện các triệu chứng rối loạn cảm xúc theo mùa. Ảnh: Sugar

Rối loạn cảm xúc theo mùa có thể khởi phát ở bất cứ lứa tuổi nào, nhưng tuổi bắt đầu thường từ 18 – 30. Những tháng khó khăn nhất đối với những người bị rối loạn cảm xúc theo mùa dường như là tháng 1 và tháng 2. Các triệu chứng có thể bao gồm: mệt mỏi; mất sự quan tâm thích thú với các hoạt động thường ngày; thu mình với đời sống xã hội, tập thể; thèm ăn các loại thực phẩm có hàm lượng carbohydrat cao; tăng cân.

Những người mắc chứng rối loạn cảm xúc theo mùa có thể không biểu hiện mọi triệu chứng trên. Chẳng hạn mức năng lượng có thể bình thường trong khi sự thèm muốn các thức ăn giàu carbohydrate lại rất mãnh liệt. Đôi khi một triệu chứng có thể trái ngược với lệ thường, như sút cân đối lập với sự tăng cân. Ở một số ít trường hợp, sự tái phát hàng năm xảy ra vào mùa hè thay vì mùa thu hay mùa đông, có thể nằm ở sự phản ứng với nhiệt độ và độ ẩm cao. Trong thời kỳ này, chứng trầm cảm thường được đặc trưng bởi sự mất ngủ, giảm cảm giác thèm ăn, sút cân và bối rối, lo âu.

Cơ chế phát bệnh

Theo BS Sáng, rối loạn cảm xúc theo mùa được gắn với sự mất cân bằng sinh hoá trong bộ não được thúc đẩy bởi sự rút ngắn thời gian có ánh nắng ban ngày và thiếu ánh mặt trời vào mùa đông. Cũng giống như ánh nắng mặt trời ảnh hưởng đến các hoạt động theo mùa ở loài vật, rối loạn cảm xúc ở con người có thể là từ tác động của sự thay đổi ánh sáng theo mùa. “Khi các mùa thay đổi, con người trải qua một sự chuyển đổi về đồng hồ sinh học nội tại hay nhịp sinh học gây ra cho họ sự lạc bước khỏi thời gian biểu hàng ngày của mình”, BS Sáng giải thích.

Melatonin, một nội tiết tố có liên quan đến giấc ngủ, cũng được gắn với rối loạn cảm xúc theo mùa. Nội tiết tố này (vốn liên kết với bệnh trầm cảm) được sản xuất khi cấp độ bóng tối tăng lên. Khi ngày ngắn hơn và tối hơn, melatonin được sản xuất nhiều hơn. Các nhà nghiên cứu đã chứng minh rằng ánh sáng chói tạo ra một sự khác biệt trong hoá học của não, mặc dù cơ chế chính xác vẫn chưa được biết rõ. Một vài bằng chứng gợi ý rằng nếu ai đó sống càng xa đường xích đạo, người đó càng có khả năng gặp rối loạn cảm xúc theo mùa.

Điều trị cách nào?

Tăng thời gian tiếp xúc với ánh sáng mặt trời có thể cải thiện các triệu chứng của rối loạn cảm xúc theo mùa. BS Sáng gợi ý: “Điều này có thể thực hiện bằng cách đi ra ngoài dạo bộ trong khoảng thời gian dài hoặc bố trí nhà ở hay chỗ làm việc hướng về phía nhiều ánh nắng”. Nếu các triệu chứng trầm cảm đủ nặng để ảnh hưởng một cách rõ rệt đến cuộc sống hàng ngày, liệu pháp ánh sáng (phototherapy) là một lựa chọn điều trị hiệu quả. Loại hình trị liệu này có liên quan đến sự tiếp xúc với ánh sáng rất chói (thường là từ một nguồn sáng huỳnh quang đặc biệt) 30 – 90 phút mỗi ngày vào mùa đông. Các tác dụng trị liệu bổ sung cũng được tìm thấy với các phiên trị liệu tâm lý, và trong một vài trường hợp là chỉ định các thuốc chống trầm cảm.

Nếu bạn nghĩ rằng đang mắc phải rối loạn cảm xúc theo mùa, điều quan trọng là cần có sự giúp đỡ của một chuyên gia y tế lành nghề để chẩn đoán đúng bệnh. Bởi rối loạn cảm xúc theo mùa có thể bị chẩn đoán nhầm thành chứng nhược giáp, hạ đường huyết, tăng bạch cầu đơn nhân nhiễm trùng và các nhiễm trùng virút khác. Với một vài người, rối loạn cảm xúc theo mùa có thể bị lẫn lộn với các rối loạn nặng hơn như giai đoạn trầm cảm nặng hay rối loạn lưỡng cực. “Trường hợp người bệnh cảm thấy chứng trầm cảm là nghiêm trọng hoặc nếu có ý nghĩ tự sát, hãy tham vấn một bác sĩ chuyên khoa tâm thần ngay lập tức để được điều trị hoặc tìm kiếm sự trợ giúp của một phòng cấp cứu gần nhất. Với quá trình điều trị đúng đắn, rối loạn cảm xúc theo mùa có thể thuyên giảm tốt”, BS Sáng nói.