Một bộ sách giáo khoa dùng chung: Chọn theo tiêu chí nào?

Bộ trưởng Bộ GD&ĐT sẽ quyết định biên soạn mới bộ sách giáo khoa (SGK) dùng chung cho cả nước hoặc lựa chọn, chỉnh lí từ các sách hiện hành. Yêu cầu đặt ra lúc này là việc biên soạn hay lựa chọn, chỉnh lí phải tuân thủ các tiêu chí để đảm bảo chất lượng giáo dục.

4 tiêu chí để có bộ SGK phù hợp

Luật Giáo dục sửa đổi vừa được Quốc hội thông qua ngày 10/12 quy định theo hướng mở: Cho phép Bộ GD&ĐT quyết định phương án biên soạn một bộ sách mới hoặc lựa chọn, chỉnh lí từ các bộ sách hiện hành tùy vào tình hình thực tiễn và quyết định của cấp có thẩm quyền.

Để triển khai, Bộ GD&ĐT cho biết, đang xây dựng phương án một bộ SGK thống nhất từ năm học 2026 - 2027, bảo đảm công khai, minh bạch, khách quan, tiết kiệm, chống lãng phí; đồng thời kế thừa và phát huy ưu điểm của các bộ sách hiện có, hạn chế tối đa ảnh hưởng đến giáo viên, học sinh và không gây xáo trộn hoạt động dạy học.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội TP Hải Phòng) cho rằng, một bộ SGK phù hợp trước hết phải thực sự đáp ứng mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông 2018 là phát triển phẩm chất và năng lực người học, đổi mới phương pháp dạy học, chuyển từ truyền thụ kiến thức sang phát triển toàn diện. Vì vậy, tiêu chí phù hợp không chỉ nằm ở nội dung sách, mà còn ở tính tương thích với triết lí của chương trình.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga đưa ra 4 tiêu chí quan trọng để có một bộ SGK phù hợp. Thứ nhất, về nội dung, phải bảo đảm tính khoa học, chính xác, hiện đại; không quá tải, không lặp lại. Kết cấu mạch lạc, sư phạm tốt, có khả năng hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp. Tính tích hợp, phân hóa rõ ràng, giúp học sinh ở các vùng miền khác nhau đều có thể tiếp cận được.

Thứ hai, về phương pháp và học liệu đi kèm, SGK hiện không thể tách rời hệ sinh thái học liệu: sách giáo viên, tài liệu điện tử, video minh họa, ngân hàng bài tập, bài giảng số… Một bộ SGK phù hợp phải đi kèm hệ thống học liệu đầy đủ, có khả năng hỗ trợ chuyển đổi số trong giáo dục, giúp tiết kiệm thời gian soạn bài cho giáo viên và tăng hiệu quả học tập của học sinh.

Tiếp đến, về tính ổn định và khả thi khi triển khai, SGK phải được thiết kế để giáo viên dễ dạy, học sinh dễ học. Tránh thay đổi liên tục gây xáo trộn trong nhà trường. Có độ ổn định đủ dài để cơ sở giáo dục xây dựng kế hoạch chuyên môn.

Cuối cùng về tính công bằng và bao trùm, học sinh vùng sâu, vùng xa vẫn có thể tiếp cận, sử dụng thuận lợi. Nội dung sách không mang tính cục bộ, mà phản ánh bức tranh chung của giáo dục quốc gia. “Nếu một bộ SGK đáp ứng đồng thời các yêu cầu về nội dung, phương pháp, học liệu, tính khả thi, tính công bằng, thì mới được coi là phù hợp, đúng nghĩa một bộ sách của quốc gia”, bà Việt Nga nói.

Một giờ dạy của giáo viên tiểu học

Cô Mai Thị Chúc Bình, giáo viên Toán, tỉnh Sơn La cho rằng, SGK môn Toán không nên tham nhiều kênh chữ như hiện nay, từ THCS đến THPT. Theo cô Bình, SGK Toán hiện hành khiến người đọc “hoa mắt”. Đồng thời, nếu thời lượng dạy không tăng thì phải giảm kiến thức. So với chương trình giáo dục 2006, kiến thức môn Toán đã giảm tải nhưng vẫn nặng so với học sinh. Tác giả viết sách ôm đồm quá nhiều kiến thức nên không sâu, học sinh vẫn “cưỡi ngựa xem hoa”.

Cần kiểm soát chặt chẽ

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga cũng nêu một số thách thức khi thực hiện 1 bộ SGK. Việc thời gian gấp gáp; sự đa dạng của thực tiễn giáo dục (vùng núi, hải đảo, đô thị, nông thôn...) rất dễ nảy sinh mâu thuẫn giữa chuẩn chung và đặc thù riêng của địa phương. Cùng đó là tâm lí xã hội khi giáo viên đã làm quen với nhiều bộ sách qua 5 năm triển khai. Việc chuyển đổi sang một bộ sách mới sẽ lại phải làm quen, tập huấn, nghiên cứu cho kịp thời.

Để một bộ sách thống nhất thực sự có chất lượng, bà Nga cho hay, không thể chỉ giao cho một nhóm tác giả hay một nhà xuất bản mà cần có sự tham gia của bốn chủ thể chính. Trong đó, Nhà nước và Bộ GD&ĐT giữ vai trò kiến tạo, ban hành khung pháp lí, chuẩn chương trình, tổ chức Hội đồng Quốc gia biên soạn và thẩm định. Đội ngũ tác giả, bao gồm những người đã tham gia biên soạn 3 bộ sách hiện hành, kết hợp với chuyên gia hàng đầu trong từng lĩnh vực. Đội ngũ giáo viên, lực lượng trực tiếp sử dụng sách, cần tham gia phản biện và góp ý từ đầu (khâu xây dựng khung, đề cương...). Các cơ quan giám sát và phản biện xã hội.

Bộ GD&ĐT quyết định sử dụng một bộ SGK giáo dục phổ thông thống nhất toàn quốc

Bà Nga nhấn mạnh đến cơ chế phối hợp nên theo nguyên tắc ba quyền kiểm soát: tác giả - nhà nước - xã hội. Sách trước khi phát hành phải trải qua phản biện công khai, lấy ý kiến rộng rãi. Quốc hội cần giám sát tiến độ, chất lượng và chi phí bằng nhiều hình thức khác nhau. Điều này không chỉ đảm bảo minh bạch, đúng quy định của pháp luật mà còn củng cố niềm tin của xã hội với một bộ sách thống nhất.

Trước băn khoăn khi triển khai một bộ SGK thống nhất sẽ “đồng phục hóa”, làm giáo viên mất đi sự lựa chọn, học sinh không còn cơ hội tiếp cận sự đa dạng, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga cho rằng, điều quan trọng không nằm ở số lượng bộ sách, mà ở cách sử dụng sách. Cần quán triệt tinh thần, SGK là phương tiện, không phải mục tiêu. Sáng tạo trong dạy học phụ thuộc vào người thầy, phương pháp sư phạm, cách tổ chức lớp học.

Một bộ sách thống nhất tạo ra một chuẩn chung, tránh tình trạng chênh lệch chất lượng giữa các bộ sách, đồng thời tạo nền tảng bình đẳng cho học sinh trên cả nước. Trên nền tảng đó, sự đa dạng có thể đến từ học liệu bổ trợ, tài nguyên số, các hoạt động ngoại khóa.

Vì vậy, vấn đề cốt lõi không phải là có bao nhiêu bộ sách, mà là cơ chế hỗ trợ giáo viên sáng tạo, đổi mới phương pháp giảng dạy. Nếu Nhà nước có chính sách tập huấn, hỗ trợ học liệu, tạo điều kiện để giáo viên chủ động, thì một bộ sách thống nhất hoàn toàn có thể vừa đảm bảo chuẩn chung, vừa khuyến khích sáng tạo.

Việc triển khai một bộ SGK thống nhất từ năm học 2026 - 2027 là nhiệm vụ cấp bách, nên trong công tác triển khai chắc chắn cũng sẽ phát sinh những khó khăn. Nếu chúng ta tận dụng thành quả của 3 bộ sách hiện hành, tiến hành biên soạn bộ SGK mới trên cơ sở kế thừa và chọn lọc thì sẽ thuận lợi và tiết kiệm hơn rất nhiều. Quan trọng hơn, cần thiết kế cơ chế minh bạch, khoa học, huy động sự tham gia của nhiều chủ thể, tránh lãng phí, và đặc biệt là tạo điều kiện cho giáo viên tiếp tục sáng tạo trong giảng dạy.

Bộ trưởng Giáo dục quyết định 1 bộ sách giáo khoa phổ thông thống nhất

Theo Bộ GD&ĐT, ngày 17 và 20/11, Quốc hội đã thảo luận về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện...

Bấm xem >>