Trả lời phỏng vấn của đài CBS hôm 2/11, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố kho vũ khí hạt nhân của Mỹ đủ sức “hủy diệt thế giới 150 lần” nhưng không đề cập cụ thể về số lượng hay sức công phá của các đầu đạn hạt nhân.

Khi được hỏi vì sao Mỹ cần nối lại thử nghiệm sau hơn 30 năm, ông Trump nói: “Vì chúng ta cần phải biết chúng hoạt động ra sao. Chúng ta sẽ thử vũ khí hạt nhân như các quốc gia khác. Chúng ta là nước duy nhất không thử, và tôi không muốn như vậy”.

Hiện chưa rõ ông Trump muốn thử nghiệm đầu đạn hạt nhân hay các bộ phận khác như hệ thống phóng. Những tuyên bố mơ hồ của ông Trump đã lập tức gây lo ngại trong giới chuyên gia: nhiều nhà phân tích cảnh báo việc một cường quốc chủ động nối lại thử nghiệm hạt nhân — hoặc gợi ý rằng điều đó có thể xảy ra — sẽ dễ dẫn tới một “cuộc chạy đua” trả đũa lẫn nhau, làm thế giới trở nên nguy hiểm hơn.

Daryl Kimball, Giám đốc điều hành của Arms Control Association, cảnh báo rằng “không ai chiến thắng trong một cuộc chạy đua hạt nhân” và cho rằng việc khôi phục thử nghiệm có thể làm xói mòn hàng thập kỷ kiềm chế quốc tế.

Trong tuyên bố, ông Trump khẳng định rằng “Nga đang thử, Trung Quốc đang thử” để lý giải quyết định của mình. Tuy nhiên các cơ quan phân tích và nguồn tin độc lập ở Mỹ cho biết, vẫn chưa có bằng chứng về các vụ thử hạt nhân do Moscow hay Bắc Kinh thực hiện trong thời gian gần đây.

Đầu tuần này, Trung Quốc phủ nhận cáo buộc của Tổng thống Mỹ Donald Trump về việc Bắc Kinh đang tiến hành thử hạt nhân bí mật. "Là một thành viên của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc và là nước sở hữu vũ khí hạt nhân có trách nhiệm, Trung Quốc luôn cam kết theo đuổi hòa bình và tuân thủ chính sách không sử dụng vũ khí hạt nhân trước tiên", phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh cho biết.

Mỹ, Nga và Trung Quốc – ba quốc gia sở hữu kho vũ khí hạt nhân lớn nhất thế giới – đều chưa tiến hành vụ thử hạt nhân toàn phần nào kể từ thập niên 1990. Ngoại lệ duy nhất trên thế giới là Triều Tiên khi nước này thử vũ khí hạt nhân vào năm 2017. Vụ thử hạt nhân cuối cùng của Mỹ diễn ra năm 1992, song các dạng thử nghiệm mô phỏng khác vẫn tiếp diễn trong nhiều năm về sau.

Chuyên gia Hans Kristensen thuộc Liên đoàn Các nhà khoa học Mỹ (FAS) nhận định: “Mỹ vẫn tiến hành các thử nghiệm tương tự, chỉ không kích nổ hạt nhân”.

Từng bày tỏ sự dè dặt với vũ khí hạt nhân và ủng hộ hạn chế phổ biến, ông Trump cho biết hồi đầu năm rằng Nga đã đồng ý “giới hạn không xác định” đối với đầu đạn hạt nhân, và Trung Quốc cũng sẵn sàng làm theo. Hiệp ước cắt giảm vũ khí chiến lược New START giữa Mỹ và Nga sẽ hết hiệu lực vào tháng 2/2026.

Tuy vậy, Nga gần đây đẩy mạnh thử nghiệm các hệ thống có khả năng mang đầu đạn hạt nhân. Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố Nga đã thử thành công ngư lôi Poseidon chạy bằng năng lượng hạt nhân, cũng như tên lửa hành trình hạt nhân Burevestnik.

Ông Putin nói Nga sẽ chỉ tiến hành thử hạt nhân nếu có quốc gia khác thực hiện trước. Điện Kremlin khẳng định các cuộc thử nghiệm ngư lôi Poseidon và tên lửa hành trình Burevestnik “không được xem là thử hạt nhân”.

Hiện tại, thế giới có 9 quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân, gồm Mỹ, Anh, Pháp (thuộc NATO), cùng Nga, Trung Quốc, Ấn Độ, Pakistan, Israel và Triều Tiên. Tổng cộng, các chuyên gia ước tính có khoảng 12.241 đầu đạn hạt nhân, trong đó hơn 9.600 đầu đạn đang ở trạng thái sẵn sàng hoạt động.

Mỹ có 5.177 đầu đạn, bao gồm cả những đầu đạn chờ tháo dỡ; trong số đó, 3.748 chiếc được tính trong kho chính thức tính đến năm 2023. Ông Trump khẳng định Mỹ có “nhiều vũ khí hơn bất kỳ quốc gia nào khác”, nhưng giới phân tích cho rằng Nga vẫn dẫn đầu với 5.459 đầu đạn. Nga và Mỹ tổng cộng kiểm soát khoảng 90% tổng số vũ khí hạt nhân toàn cầu.

Vũ khí hạt nhân được chia thành hai loại: chiến lược và phi chiến lược (chiến thuật). Vũ khí chiến lược là loại có tầm bắn liên lục địa, được triển khai trên tên lửa đạn đạo hoặc máy bay ném bom. Loại chiến thuật có sức công phá nhỏ hơn, dùng trên chiến trường và không bị giới hạn bởi bất kỳ hiệp ước quốc tế nào.

Mỹ ước tính sở hữu khoảng 200 đầu đạn chiến thuật, một nửa trong số đó đặt tại các căn cứ ở châu Âu. Theo giới phân tích, kho vũ khí hạt nhân của Nga nhỉnh hơn Mỹ khoảng 300 đầu đạn, trong đó có từ 1.000 đến 2.000 đầu đạn chiến thuật. Ông Trump nói Trung Quốc “đứng thứ ba, cách xa Mỹ và Nga, nhưng sẽ bắt kịp trong vòng 5 năm”.

Theo Newsweek, các chuyên gia Mỹ cho rằng Bắc Kinh đã mở rộng đáng kể chương trình hiện đại hóa hạt nhân trong 5 năm qua, với khoảng 600 đầu đạn có thể phóng từ đất liền, trên không hoặc dưới biển.

Chuyên gia Kristensen ước tính con số thực tế khoảng 700 đầu đạn, trong khi Lầu Năm Góc dự báo Trung Quốc có thể đạt hơn 1.000 đầu đạn hoạt động vào năm 2030 – bằng một phần ba so với kho vũ khí của Mỹ hay Nga.

Các loại đầu đạn hạt nhân và sức công phá mà Trung Quốc sở hữu đến nay vẫn còn là bí mật. Đối với các tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM) của Trung Quốc, sức công phá của đầu đạn được cho là không dưới 100 kt.

Một số chuyên gia nhận định tên lửa DF-41 của Trung Quốc có thể mang nhiều đầu đạn hạt nhân, mỗi đầu đạn có sức công phá từ 100 – 400 kt.

Báo cáo của Bộ Quốc phòng Mỹ còn ghi nhận Bắc Kinh có thể phát triển đầu đạn hạt nhân chiến thuật tương tự Moscow hay Washington, nhưng trọng tâm vẫn ưu tiên cho các đầu đạn hạt nhân chiến lược.

Sức mạnh của vũ khí hạt nhân được phân biệt theo yield — nghĩa là sức nổ tính bằng kiloton (kt) hoặc megaton (Mt). Quả bom nguyên tử Mỹ từng ném xuống Hiroshima (Nhật Bản) có sức nổ khoảng 15 kt; đó là chuẩn so sánh thường dùng để diễn tả mức phá huỷ của vũ khí hạt nhân. Nhiều vũ khí gọi là “chiến thuật” có sức công phá nhỏ hơn hoặc tương đương mức này (từ dưới 1 kt đến vài chục kt), trong khi vũ khí “chiến lược” thường lớn hơn nhiều (từ vài trăm kt đến hàng megaton).

Bom hạt nhân B61 mà Mỹ đang triển khai ở châu Âu là loại “dial-a-yield” (có thể điều chỉnh mức công phá), có thể điều chỉnh ngay trước khi được sử dụng thực tế, từ khoảng 0,3 kt cho đến vài trăm kt. Phiên bản hiện đại hóa B61-12 giữ nguyên phương thức này nhưng được tăng thêm độ chính xác. Một số đầu đạn hạt nhân khiêm tốn được Mỹ trang bị trên tàu ngầm có sức công phá từ 5-7 kt, trong khi đầu đạn lớn nhất là W88 ước tính có sức công phá từ 450-475 kt.

Nga không công bố chi tiết sức công phá của các đầu đạn hạt nhân mà nước này sở hữu. Giới tình báo và chuyên gia đánh giá Moscow phát triển các đầu đạn hạt nhân chiến lược có sức công phá tương đương của Mỹ. Nga có số lượng đầu đạn hạt nhân chiến thuật lớn hơn Mỹ, được cho là chủ yếu có sức công phá từ 1-5 kt.

Hiệp ước Cấm thử hạt nhân toàn diện (CTBT) được thông qua năm 1996 nhằm cấm mọi cuộc thử nghiệm liên quan đến kích nổ hạt nhân thực sự. Mỹ đã ký nhưng chưa phê chuẩn hiệp ước, trong khi Nga rút phê chuẩn vào năm 2023. Cả hai bên hiện chưa chính thức rút khỏi hiệp ước.

Ông Leonid Slutsky, Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Duma Quốc gia Nga, cảnh báo rằng “sự hỗn loạn sẽ xảy ra” nếu Mỹ nối lại các vụ thử đầu đạn hạt nhân.

Trong nhiệm kỳ trước, chính quyền ông Trump từng thảo luận việc khôi phục thử nghiệm sau khi cáo buộc Nga và Trung Quốc thực hiện các vụ thử “năng lượng thấp” – điều mà cả hai nước đều phủ nhận.

Tháng này, Cơ quan An toàn Hạt nhân Quốc gia Mỹ cũng đã tiến hành một vụ nổ hóa học dưới lòng đất tại Nevada, nhằm “nâng cao khả năng phát hiện các vụ thử hạt nhân năng lượng thấp trên toàn cầu”. Bộ Năng lượng Mỹ – cơ quan quản lý kho vũ khí hạt nhân – có nghĩa vụ đảm bảo nước này có thể tiến hành một vụ thử dưới lòng đất trong vòng 24 đến 36 tháng sau khi tổng thống ra lệnh.

Chuyên gia William Alberque, cựu Giám đốc Trung tâm Không phổ biến hạt nhân của NATO, cho biết Mỹ có thể sẵn sàng thực hiện thử nghiệm trong khoảng 6–10 tháng, nhưng nếu muốn tổ chức loạt thử nghiệm quy mô lớn sẽ cần tới ba năm chuẩn bị.

Ông Alberque nói với Newsweek rằng mỗi vụ thử có thể tiêu tốn hàng trăm triệu USD và “giá trị khoa học thực tế của các vụ thử mới gần như bằng không”, đồng thời nhận định Trung Quốc sẽ là bên hưởng lợi nhiều nhất. Ông Kristensen bổ sung rằng để phát triển đầu đạn mới, Mỹ sẽ cần khoảng 5 năm thử nghiệm liên tục.

Theo các chuyên gia, nếu thử hạt nhân, Mỹ sẽ phá vỡ thế cân bằng “không thử – không kích nổ”, trong khi Trung Quốc là quốc gia đi sau, cần cần thử nghiệm thực tế để hoàn thiện thế hệ đầu đạn mới.