Đại lý ngân hàng và những vướng mắc pháp lý

Ngân hàng Nhà nước đang hoàn thiện Dự thảo Nghị định về thanh toán không dùng tiền mặt trình Chính phủ ban hành. Dự thảo lần đầu tiên có quy định cho phép các ngân hàng uỷ thác cho các bên thứ ba làm đại lý thực hiện một số dịch vụ cơ bản như mở tài khoản, nạp rút tiền mặt, chuyển tiền, thu hộ chi hộ với hạn mức nhỏ.

Trong 10 năm trở lại đây, hình thức đại lý ngân hàng đã được nhiều quốc gia trong khu vực như Ấn Độ, Indonesia, Philippines, Thái Lan, Trung Quốc… thực hiện rộng rãi và thu được nhiều thành công. Tuy nhiên, với quan điểm thận trọng và quan ngại về rủi ro, NHNN đã quy định nhiều hạn chế lên mô hình này, đặc biệt đối với các đại lý là doanh nghiệp phi ngân hàng, chẳng hạn như quy định các đại lý phải là doanh nghiệp nhưng 80% phải hoạt động tại khu vực nông thôn, tổng giá trị giao dịch không hơn 200 triệu/ngày đồng thời không được thu phí cao hơn phí niêm yết tại ngân hàng. Đồng thời mỗi ngân hàng bị cấm giao đại lý là tổ chức phi ngân hàng nhiều hơn số lượng chi nhánh hiện có. Các hạn chế này khiến cho giới ngân hàng quan ngại chính sách mới khó có tính khả thi trên thực tế.

Không chỉ từ góc độ kinh doanh ngân hàng, mà từ phía các chuyên gia pháp lý cũng có nhiều quan điểm cho rằng quy định tại Dự thảo sẽ không phù hợp với một loạt các văn bản luật quan trọng như Luật Thương mại, Luật Đầu tư và Luật Cạnh tranh.

Không phù hợp Luật Thương mại

Theo Luật sư Trần Thành Quyết, Đoàn luật sư Hà Nội , mặc dù Nghị định về thanh toán không dùng tiền mặt là văn bản hướng dẫn Luật Các tổ chức tín dụng, trong luật này chỉ quy định về việc các tổ chức tín dụng được thực hiện nghiệp vụ đại lý tại Điều 106. Như vậy, cơ sở pháp lý của hoạt động đại lý ngân hàng phải là chế định đại lý thương mại tại Luật Thương mại. Theo Điều 166 của Luật Thương mại, đại lý thương mại là hoạt động thương mại, theo đó bên giao đại lý và bên đại lý thoả thuận việc bên đại lý nhân danh chính mình mua, bán hàng hoá cho bên giao đại lý hoặc cung ứng dịch vụ của bên giao đại lý cho khách hàng để hưởng thù lao. Đồng thời, theo quy định tại mục 4 Chương V của Luật Thương mại, hoạt động đại lý được thực hiện theo sự thoả thuận của hai bên, trong đó bao gồm cả việc đại lý có quyền hưởng thù lao thông qua chênh lệch giữa giá dịch vụ mình cung cấp với giá của bên giao đại lý. Như vậy, việc Nghị định buộc các đại lý thanh toán không được thu phí cao hơn mức phí niêm yết của ngân hàng giao đại lý là hạn chế trái luật.

Ông Quyết nhận định: “Chúng tôi hiểu mục đích cơ quan soạn thảo muốn hạn chế mức phí để người dân tại khu vực nông thôn, vùng sâu vùng xa có khả năng thụ hưởng dịch vụ nhiều hơn, thúc đẩy tài chính toàn diện. Tuy nhiên, cần thấy rằng đây trước hết là hoạt động kinh doanh, trong nền kinh tế thị trường, doanh nghiệp sẽ không thể hoạt động mà không có lợi nhuận. Nếu cấm đại lý thu mức phí hợp lý từ người sử dụng dịch vụ, sẽ không có ai tham gia hoạt động này, hoặc ngân hàng sẽ phải bù lỗ cho các đại lý, điều này trái với chủ trương của Ngân hàng Nhà nước từ trước đến nay luôn yêu cầu các ngân hàng hoạt động hiệu quả. Việc thực hiện mục tiêu tài chính toàn diện bằng chi phí của doanh nghiệp như vậy, theo chúng tôi là một cách làm không bền vững”.

Có phải là lĩnh vực đầu tư có điều kiện?

Cũng theo ông Quyết, nếu xác định hoạt động đại lý thanh toán là một hình thức đại lý theo quy định của Luật Thương mại, thì hoạt động này không thuộc danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện của Luật Đầu tư. Việc cơ quan soạn thảo đặt ra những hạn chế đối như không cho phép cá nhân làm đại lý thanh toán, giới hạn số lượng đại lý theo số lượng chi nhánh của bên giao đại lý, giới hạn giao dịch hay mức phí dịch vụ… vì vậy được hiểu là các điều kiện kinh doanh mới cho hoạt động đại lý. Do đó, cần phải sửa đổi, bổ sung Phụ lục IV của Phụ lục IV của Luật Đầu tư trước khi Chính phủ có thể quy định điều kiện kinh doanh mới dưới hình thức Nghị định.

Vi phạm điều cấm của Luật Cạnh tranh

Ông Phùng Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hiệp hội các nhà đầu tư tài chính, Giám đốc Công ty Luật VCI-Legal thẳng thắn nhận định: “Theo quy định của dự thảo, trong mọi trường hợp NH giao đại lý sẽ chịu trách nhiệm đối với hoạt động của đại lý. Ngoài ra theo quy định hiện tại về quản trị rủi ro, các NH cũng phải tự đảm bảo việc tuân thủ hệ số an toàn vốn CAR cho toàn bộ hệ thống của mình. Vì vậy, để chính sách có tính khả thi, đem lại hiệu quả, lợi ích thiết thực cho hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt, cơ quan soạn thảo nên điều chỉnh dự thảo theo hướng mở để các NH, tổ chức trung gian thanh toán và các đơn vị hữu quan có không gian cơ chế linh hoạt hơn trong việc lựa chọn và giao đại lý theo các điều kiện, khả năng và chiến lược cụ thể của từng đơn vị, thay vì áp dụng những hạn chế cứng như nêu trên”.

Không chỉ chưa phù hợp với luật Đầu tư, Thương mại mà theo phân tích của Ông Tuấn, dự thảo Nghị định về quy định thanh toán không dùng tiền mặt là một nghị định có nhiều nội dung chuyên môn và những quy định về đại lý NH là cần thiết và phù hợp với chủ trương phát triển thanh toán không dùng tiền mặt.

Tuy nhiên, để dự thảo trên khả thi, thì cần tạo hành lang pháp lý thuận tiện hơn nữa. Bên cạnh đó, luật Cạnh tranh năm 2018 có quy định nguyên tắc tổng quát về quyền và nguyên tắc cạnh tranh trong kinh doanh là: “Doanh nghiệp (DN) có quyền tự do cạnh tranh theo quy định của pháp luật”, và cam kết “Nhà nước bảo đảm quyền cạnh tranh hợp pháp trong kinh doanh”. Như vậy, luật Cạnh tranh đã liệt kê rõ một số hành vi bị cấm của các cơ quan nhà nước, trong đó có hành vi “Phân biệt đối xử giữa các DN”.

Chưa kể, nghị định Hướng dẫn thi hành luật Cạnh tranh cũng làm rõ các trường hợp cơ quan nhà nước có thể tạo ra rào cản pháp lý cho việc gia nhập và mở rộng thị trường của cách DN bằng các quy định. Việc dự thảo quy định hạn chế số lượng đại lý là tổ chức phi NH không được vượt quá số lượng chi nhánh hiện có, rõ ràng quyền gia nhập và mở rộng thị trường của các NH có ít chi nhánh bị hạn chế hơn so với các NH lớn có nhiều chi nhánh. Nói cách khác quyền tự do cạnh tranh của các NH ít chi nhánh bị hạn chế ở mức không bao giờ có thể có số lượng đại lý bằng được các NH lớn vốn có nhiều chi nhánh. Rõ ràng quy định này vô hình trung sẽ tạo ra rào cản pháp lý cho các NH nhỏ.

Nguồn: [Link nguồn]Nguồn: [Link nguồn]