Ông già bảy mươi vực dậy cả làng chiếu

Làng chiếu truyền thống cổ xưa nhất Việt Nam tưởng bị mai một đã được ông già 70 tuổi vực dậy một cách ngoạn mục. Bây giờ, cả làng là công nhân, là những thợ lành nghề.

Làng chiếu cổ nhất Việt Nam

Làng Vũ Hạ xã An Vũ (Quỳnh Phụ - Thái Bình) là một trong 3 làng chiếu truyền thống cổ xưa nhất Việt Nam. Cùng với làng chiếu An Thạnh của tỉnh Ninh Thuận và làng chiếu Nga Sơn của Thanh Hóa thì làng Vũ Hạ từng một thời là “thủ phủ” của chiếu cói truyền thống cung ứng hàng cho cả miền.

Theo ông Nguyễn Văn Triển, trưởng thôn Vũ Hạ thì nghề dệt chiếu ở vùng quê thuần nông này đã có từ lâu đời, hàng trăm năm về trước khi người dân biết dùng cói để làm các vật dụng sinh hoạt.

Giám đốc “công ty” chiếu làng Nguyễn Xuân Hòa

Theo lý giải của ông Triển, vì làng chiếu có từ lâu đời nên không ai biết ông tổ làng nghề là ai. Lịch sử làng chiếu cũng chỉ được ghi chép sơ sài nên dù các cao niên có ra sức sưu tập tư liệu viết sử làng cũng rất khó khăn. Người ta chỉ biết, làng Vũ Hạ làm chiếu trước cả An Thạnh và Nga Sơn vì các ông tổ làng nghề này cũng từ Vũ Hạ mà ra. Chiếu Vũ Hạ được các vua chúa thích vì chất lượng và thẩm mỹ đạt đỉnh cao nên thời xưa, người làng chiếu rất giàu có. Sau này, thương gia nổi tiếng Bạch Thái Bưởi cũng từng cho người về làng chuyển chiếu Vũ Hạ lên tàu theo đường thủy sang phương Tây quảng bá hàng hóa Việt Nam. Đồng thời, ông cũng đặt những lô hàng lớn bán.

Hầu hết dân làng đều tham gia dệt chiếu

Thế rồi, nghề dệt chiếu dần mai một trong thời kỳ chiến tranh chống Mỹ. Mấy chục năm trời, người Vũ Hạ không ai nhắc tới nghề dệt chiếu dù họ luôn ý thức được rằng, mình có một thứ nghề quý giá cha ông để lại. Sau ngày đất nước thống nhất, một số cao niên trong làng bắt đầu quay lại nghề truyền thống nhưng chỉ ở mức độ “làm cho nhà dùng”. Chỉ một vài hộ có xu hướng làm đơn lẻ để bán ngoài chợ quê với số lượng.

Cụ “giám đốc”

Nhìn khung dệt cũ đã bị mối mọt vứt ngổn ngang bên góc vườn mà thấy xót xa. Thấy vậy, một cao niên trong làng mới nghĩ ra cách vực dậy làng nghề truyền thống để “lương tâm không phải day dứt”.

Đó là ông Nguyễn Xuân Hòa, tuổi ngoài 70 nhưng vẫn còn đau đáu với nghề. Năm 2000, sau chuyến đi vào Nam tìm hiểu các làng chiếu, ông cất công sang tận Quảng Tây – Trung Quốc để tận mắt thấy cách làm chiếu công nghiệp. Về quê, ông Hòa đã giục con cháu dốc hết vốn liếng mở xưởng sản xuất chiếu. Thấy ông già 70 mở “công ty”, nhiều người thấy lạ buột miệng “giờ mà làm chiếu có mà chết đói”. Nhưng ông Hòa không nản. Cùng với việc xây dựng xưởng sản xuất, nhập các máy móc hiện đại nhất và các nguyên liệu chất lượng từ miền Nam ra. Ông Hòa phải “đi săn” những tay thợ giỏi nhất về “khai thác chất xám” giúp làng làm ra những tấm chiếu đẹp nhất bằng công nghệ mới.

Công nghệ dệt chiếu mới được áp dụng

Theo ông Hòa, nếu dệt theo lối thủ công thì một người giỏi nhất cũng chỉ hoàn thành tối đa 2 tấm/ngày. Làm chiếu mất rất nhiều công đoạn tỉ mỉ như: Căng go tre, chọn cói, dập vo, ghim mép, chép hình… Trong khi công nghệ mới có thể làm ra 60 tấm chiếu/máy/ngày mà chất lượng được đảm bảo không gẫy góc, mỏng mép. Ông Hòa nhẩm tính, mỗi ngày “công ty” chiếu làng cũng cho ra đời và hoàn thiện hàng nghìn tấm chiếu chất lượng cao. Đến lúc này nhiều người mới thực sự bớt lo và thán phục “cụ giám đốc” dám nghĩ dám làm.

Cả làng là công nhân

Hiện nay, “công ty” chiếu làng đã có hàng chục máy dệt công nghệ mới nhất của châu Âu nên số lượng lao động tăng lên đáng kể. “Máy móc hiện đại thì nhân công phải ít đi nhưng tôi vẫn tuyển tất cả người làng vào làm việc vì khâu tiêu thụ phải được mở rộng, đảm bảo hàng không ế, không tồn đọng”, ông Hòa cho biết.
“Cụ giám đốc” đã ở tuổi ngoài 70, nhưng vẫn phải quán xuyến tất cả mọi việc từ chọn cói, tách sợi đến bẻ mép, bắt biên… cho các thợ trẻ mới học nghề. Thậm chí, ông còn “đứng lớp” đào tạo cho hàng trăm thanh thiếu niên có nhu cầu làm thêm. Hiện tại, hầu hết các lao động của làng Vũ Hạ đều tham gia sản xuất tại “công ty” chiếu làng. Nhiều người trong xã và ở huyện lân cận cũng sang xin được làm công nhân cho “công ty” với mức lương khá cao và ổn định.

Ông Hòa cho hay: “Mang tiếng là công ty nhưng không phải công ty. Tôi chỉ là người đứng ra thành lập xưởng rồi chỉ đạo sản xuất, tiêu thụ sản phẩm. Tiền thu được phải công khai minh bạch với cả làng để anh em đoàn kết, phấn khởi lao động”.

Nguyên liệu cói Thái Bình vẫn thiếu trầm trọng

Hiện tại, chỉ tính sơ sơ thì số nhân công làm việc trong “công ty” chiếu làng cũng lên tới hàng trăm người. Đó là chưa tính đến các nhân viên kinh doanh “nằm vùng” khắp trong và ngoài tỉnh, thậm chí ông Hòa còn thành lập “đại lý” tận bên Châu Phi để tiêu thụ sản phẩm.

Vào những dịp như mùa cưới, ông Hòa phải tuyển thêm khá nhiều lao động từ các tỉnh khác. Hiện tại, mỗi tháng xưởng của ông cũng cho ra đời vài chục nghìn tấm chiếu chất lượng cao xuất sang châu Phi.

Nghề chiếu truyền thống được vực dậy nhưng ông Hòa vẫn còn trăn trở về một hướng đi mới khi nguyên liệu cói ở địa phương không đủ cung cấp cho xưởng sản xuất. “Công ty” chiếu làng hiện đang phải nhập nguyên liệu từ miền Nam ra với giá cao trong khi tỉnh Thái Bình dù đã đưa cây cói vào trồng nhưng chất lượng không đạt yêu cầu để dệt chiếu bằng máy. Cói Thái Bình hay bị gẫy khi cho vào máy nên chất lượng chiếu không được như mong muốn.