Tổng thống Mỹ Donald Trump tuần trước nói nền kinh tế Nga đang rơi vào khủng hoảng, đồng thời khẳng định Ukraine có cơ hội giành lại toàn bộ lãnh thổ trong xung đột.

Hôm 28/9, Phó tổng thống Mỹ JD Vance kêu gọi Nga “thức tỉnh và chấp nhận thực tế”, nhấn mạnh nền kinh tế Nga ngày càng đối mặt khó khăn. “Nga không đạt được nhiều lợi thế. Cuộc xung đột này đang tàn phá nền kinh tế của họ, và họ phải tự hỏi sẽ còn mất thêm bao nhiêu người để đổi lấy lợi ích quân sự không đáng kể”, ông Vance nói.

Nhưng theo các nhà kinh tế, bức tranh toàn cảnh phức tạp hơn nhiều. Moscow đang trải qua giai đoạn khó khăn nhất kể từ những ngày hỗn loạn đầu xung đột, song song chưa có dấu hiệu nền kinh tế sụp đổ. Hầu hết các nhà phân tích phương Tây hiện chưa nhận thấy dấu hiệu Điện Kremlin sẽ sớm thay đổi lộ trình quân sự.

“Lần đầu tiên kể từ khi xung đột nổ ra, chính phủ Nga thực sự đứng trước lựa chọn: sản xuất thêm xe tăng, vũ khí hay đầu tư vào kinh tế dân sự”, bà Maria Shagina, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế ở Berlin, nhận định. “Với Điện Kremlin, trong bối cảnh chiến dịch quân sự đặc biệt, đầu tư cho sản xuất vũ khí luôn là ưu tiên. Nhưng thâm hụt ngân sách ngày càng lớn, chi tiêu quốc phòng leo thang và nguồn thu suy giảm khiến lựa chọn này trở nên khó khăn hơn”.

Theo báo Anh Guardian, các chỉ số hiện nay đều cho thấy nền kinh tế Nga đang trong tình trạng căng thẳng. Bộ Tài chính Nga dự báo tăng trưởng GDP giai đoạn 2024-2025 chỉ dưới 1%, thấp hơn nhiều so với mức 2,3–2,5% đưa ra trước đó. Ông German Gref, lãnh đạo ngân hàng quốc doanh Sberbank, đánh giá Nga đã rơi vào tình trạng “đình trệ về mặt kỹ thuật”.

Để bổ sung vào ngân sách, chính phủ Nga tuần trước công bố nâng thuế VAT từ 20% lên 22%. Mức thu bổ sung sẽ đáp ứng chi tiêu quân sự trong xung đột ở Ukraine. Điều đó có nghĩa là lần đầu kể từ khi xung đột nổ ra, người dân Nga giờ đây góp phần tài trợ trực tiếp cho xung đột. Chi tiêu quốc phòng nói chung của Nga hiện chiếm tới 40% ngân sách – vượt xa tổng chi tiêu quân sự của toàn châu Âu cộng lại.

Trong 7 tháng đầu năm, thâm hụt ngân sách ở Nga đã lên tới 4,9 nghìn tỷ rúp (61 tỷ USD), vượt dự kiến cả năm. Đến 2026, thâm hụt dự kiến vẫn ở mức 4,6 nghìn tỷ rúp (55 tỷ USD). Hai phần ba Quỹ phúc lợi quốc gia – vốn được coi như quỹ dự phòng – đã được sử dụng.

Trái ngược với hai năm đầu xung đột, khi chi tiêu khổng lồ giúp kích thích kinh tế tăng trưởng 4–5%/năm, bức tranh ngày nay đã đổi khác. Các nhà máy từng hoạt động hết công suất, tạo việc làm và nâng lương tại nhiều vùng, nay không còn đủ sức duy trì đà tăng. 

“Nga không thể cứ tăng chi tiêu quốc phòng thêm 30% mỗi năm", nhà kinh tế Vladislav Inozemtsev nói. “Dòng tiền ngừng chảy thì tăng trưởng cũng dừng lại. Sự bùng nổ những năm qua thực tế không bền vững”.

Nhiều ý kiến ở Ukraine cho rằng các lệnh trừng phạt Nga của phương Tây chưa tạo ra “đòn chí mạng” mà Washington và Brussels mong đợi. Nga đã xoay trục xuất khẩu năng lượng sang Ấn Độ, Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ. Nga cũng được cho là đầu tư vào “hạm đội bóng tối”, cung cấp dầu mỏ và khí đốt ra nước ngoài, né tránh các lệnh trừng phạt của phương Tây.

Đồng thời, Moscow khai thác kẽ hở trong các lệnh trừng phạt bằng cách nhập khẩu hàng hóa phương Tây từ Thổ Nhĩ Kỳ, UAE hay các nước thuộc Liên Xô cũ như Armenia, Kazakhstan. Nhờ đó, chip bán dẫn, linh kiện hàng không hay điện thoại iPhone vẫn chảy vào thị trường Nga.

“Nếu tất cả các biện pháp trừng phạt được áp đặt ngay trong 60 ngày đầu, nền kinh tế Nga có lẽ đã sụp đổ. Nhưng do lệnh trừng phạt được áp đặt từng bước trong 4 năm, sự thích ứng là điều tất yếu”, ông Inozemtsev nhận định.

Khi phương Tây còn do dự, Ukraine gia tăng các đòn tập kích bằng máy bay không người lái (UAV) và thậm chí là cả tên lửa nhằm vào hạ tầng dầu mỏ Nga. Dữ liệu chính thức cho thấy 16 trong số 38 nhà máy lọc dầu bị tấn công kể từ tháng 8/2025, khiến xuất khẩu dầu diesel xuống mức thấp nhất từ năm 2020 và gây ra tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng.

Ban đầu khan hiếm nhiên liệu chỉ xảy ra ở vùng hẻo lánh, nhưng nay đã lan tới các khu vực trung tâm, kể cả thủ đô Moscow. Hôm 25/9, Phó Thủ tướng Nga Alexander Novak cho biết Moscow sẽ gia hạn lệnh cấm xuất khẩu xăng hiện hành và áp dụng lệnh cấm xuất khẩu dầu diesel cho đến hết năm 2025.

Theo Guardian, việc thiếu dầu diesel – loại nhiên liệu giữ vai trò then chốt cho cả nền kinh tế lẫn quân sự – đang khiến Moscow đau đầu. “Sẽ bất ngờ nếu bước sang năm thứ 4 mà Nga chưa làm kiệt quệ ngành năng lượng Ukraine. Trong khi đó, ngành năng lượng Nga đang bị tổn hại rõ rệt”, một blogger quân sự Nga nhận định, theo Guardian.

Trước đó, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nói tấn công hạ tầng năng lượng Nga là “biện pháp trừng phạt hiệu quả nhất, tác động nhanh nhất”.

Theo Guardian, người dân Nga vốn đã quen với việc chịu đựng khó khăn nên không rõ các sức ép trực tiếp và gián tiếp của Ukraine và phương Tây hiện nay có tạo ra sự thay đổi rõ rệt hay không.

Do đó, ngay cả khi nền kinh tế rơi vào tình trạng khó khăn nhất kể từ năm 2022, giới quan sát không cho rằng Nga sẽ sớm thay đổi mục tiêu trong xung đột ở Ukraine.

“Người Nga có thể sống với tình trạng tăng trưởng bằng 0”, ông Inozemtsev nhận định. “Các chính phủ phương Tây coi đó là khủng hoảng, nhưng ở Nga, đó chỉ là chuyện thường ngày”.