Lịch vạn niên
Chuyện chưa biết về pho tượng đứng lên, ngồi xuống ở Hải Phòng
Chứng kiến pho tượng đặt ở miếu Bảo Hà đứng lên, ngồi xuống như người thật, tất thảy du khách không khỏi ngỡ ngàng…
Miếu Bảo Hà. Ảnh: M.Lý
Bí mật bức tượng “đứng lên, ngồi xuống”
Không giống các pho tượng được đặt trong các đền đài, miếu mạo, pho tượng thờ Đức Linh Lang Đại vương ở miếu Bảo Hà (xã Đồng Minh, huyện Vĩnh Bảo) được tạc cao bằng người thực, nét mặt khôi ngô, đầu đội vương miện, mình khoác áo lụa bào trong tư thế ngồi trên ngai, tay cầm văn tự và có thể chuyển động.
Theo các bậc cao nhân trong làng, pho tượng này là sự sáng tạo “độc nhất vô nhị” của tổ tiên, được kết hợp tinh hoa giữa nghệ thuật tạc tượng với nghệ thuật múa rối truyền thống. Khi tạc, những nghệ nhân đã dùng cách chuyển động trong múa rối thổi hồn vào tượng giúp pho tượng trở nên huyền bí, kỳ lạ. Chính vì thế, đây được xem là một bức tượng độc đáo, hiếm có trong số những bức tượng hiện có ở Việt Nam.
Bí mật về sự chuyển động của bức tượng Đức Linh Lang Đại vương nằm ở cánh cửa ngay điện thờ, khi mở dần cánh cửa thì bức tượng dần đứng lên nhưng khi khép lại thì bức tượng lại trở về tư thế ngồi ban đầu. Sự chuyển động của bức tượng đã khiến cho những người đến đây trầm trồ khen ngợi về sự tài hoa của người thợ làng Bảo Hà và làm cho ngôi miếu này trở nên linh thiêng. Cụ Nguyễn Văn Nghĩa (85 tuổi, Trưởng Ban quản lý di tích miếu Bảo Hà) cho biết: “Miếu Bảo Hà có bức tượng gần 700 tuổi được người dân trong vùng coi là một báu vật, biểu tượng của một ngôi làng truyền thống”.
Tinh hoa làng rối Đồng Minh
Tượng đứng.
Nhắc đến làng Bảo Hà, xã Đồng Minh là nhắc đến một địa danh nổi tiếng ở đất Hải Phòng về nghề truyền thống như tạc tượng, múa rối. Miếu Bảo Hà nằm giữa ba thôn: Bảo Động, Hà Cầu và Mai An. Người dân địa phương quen gọi miếu Bảo Hà là miếu Cả nhằm khẳng định vai trò đứng đầu của ngôi miếu này trong sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng. Miếu thờ Linh Lang Đại vương và ông tổ của nghề tạc tượng là Nguyễn Công Huệ.
Người có công sáng lập truyền dạy nghề cho dân xã Đồng Minh là cụ Nguyễn Công Huệ. Tương truyền, khi giặc Minh đô hộ nước ta, cụ Nguyễn Công Huệ cùng một số thanh niên trai tráng bị bắt đi phục dịch và bị đưa sang Quan Xưởng ở Trung Quốc làm việc. Thời gian này, cụ đã chuyên tâm học nghề chạm khắc, sơn mài và châm cứu. Đến đời Lê Nhân Tông (1443- 1459), cụ Huệ trở về và dạy nghề tạc tượng cho dân làng. Mọi người suy tôn cụ là Tổ nghề tạc tượng và được thờ tại miếu Bảo Hà.
Tượng ngồi.
Một trong những học trò nổi tiếng của cụ Nguyễn Công Huệ là người thợ tạc tượng tài ba tên Tô Phú Vượng. Cụ Vượng rất vui mừng khi được vua Lê Cảnh Hưng vời vào cung tạc ngai vàng. Sau khi tạc xong một kiệt tác, cụ đã sung sướng lên ngồi thử. Bị thái giám phát hiện, cụ khép tội “khi quân phạm thượng”, phải ngồi trong ngục chờ ngày xử trảm. Ngồi trong ngục mấy hôm, cụ cảm thấy “ngứa nghề” không chịu nổi. Nhìn những cọng rơm nếp còn sót một vài hạt thóc, bằng bàn tay khéo léo và trí tưởng tượng tuyệt vời của mình, một đàn voi 7 con với 7 tư thế đứng, nằm, ngồi khác nhau đã ra đời từ 7 hạt gạo nếp. Câu chuyện truyền đến tai nhà vua. Cảm mến tài của cụ, vua Lê đã quyết định tha bổng và phong cụ tước “Kỳ tài hầu” cho về quê mở mang, lưu truyền nghề nghiệp. Cho đến nay, nhân dân trong làng vẫn còn truyền tụng giai thoại “7 hạt gạo nếp tạc thành đàn voi” để ca ngợi sự tài hoa trong đôi tay người thợ tạc tượng Bảo Hà.
Các cao nhân trong làng không giấu nổi sự tự hào: “Khi đến mùa lễ hội, khách thập phương đến rất đông. Họ muốn tận mắt chiêm ngưỡng những nét kỳ lạ, độc đáo của pho tượng Linh Lang, sự linh thiêng, huyền bí của giếng bán nguyệt, và đặc biệt là sự tài hoa, tinh túy được các nghệ nhân của làng thổi hồn vào những con rối trong nghệ thuật múa rối nước”.
Nghề tạc tượng và múa rối là nghề truyền thống biểu hiện cho tinh thần đoàn kết dân tộc, là điển hình của một làng quê yêu nghệ thuật của huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng. Ngày nay, có sự phát triển của khoa học công nghệ, những người con Bảo Hà lại càng làm cho những nét chạm trổ tinh tế hơn, đặc sắc hơn. Tất cả tinh hoa văn hóa, tinh thần đoàn kết trong cộng đồng cư dân trồng lúa nước được thể hiện trong lễ hội truyền thống của làng Bảo Hà. Lễ hội này được tổ chức hai năm một lần vào ngày Rằm tháng 3 Âm lịch, thời gian kéo dài khoảng 3 ngày.
Được nhà nước công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia năm 1991, miếu Bảo Hà được coi là nơi hội tụ tinh hoa văn hóa làng nghề. Ngôi miếu do chính bàn tay của những người thợ tài hoa thế kỷ XIII chạm trổ hoa văn tinh xảo, đẽo tạc những bức tượng đẹp lưu giữ cho tới muôn đời sau đã trở thành một địa điểm tham quan thú vị trong tuyến du lịch du khảo đồng quê của Hải Phòng.
Trong số rất nhiều tượng phật, sắc phong, đồ thờ ở chùa chiền bị mất, rất hiếm có trường hợp tìm lại được.
