Cầu kỳ bánh ú nước tro

Để có cái bánh ú nước tro đẹp và trong, đòi hỏi sự nhọc công của người làm.

Hôm trước về quê, tôi tình cờ thấy người ta bán món bánh ú lá tre trên đường. Nói tình cờ vì hôm đó không phải là ngày mùng 5.5 âm lịch. Ngày tôi còn bé, ở quê tôi, món này chỉ có trong dịp tết Đoan Ngọ.

Vốn không phải là gia đình khá giả, nhưng mẹ tôi khá khéo tay biết làm nhiều món ngon nên khi có dịp lễ, tết, đám giỗ… là mẹ thường trổ tài. Trong số những món mẹ đã làm thì bánh ú nước tro là thứ cầu kì và cần sự khéo léo nhất.

Tôi còn nhớ rất rõ, cứ trước tết Đoan Ngọ vài tháng là mẹ phải mua những loại củi đặc biệt như: đước, mắm… về nấu bếp để lấy tro. “Tro những loại củi này có vị mặn, để tới tết “giữa năm” gói bánh cúng ông bà”, mẹ giải thích khi tôi thấy mẹ gom tro cất giữ cẩn thận. Rồi trước tết khoảng một tháng mẹ lấy tro này đem ngâm vào khạp nước. Nước tro ngâm càng lâu thì màu vàng càng đậm. Lấy nước đó đem ngâm với nếp vài ba ngày tùy theo độ mặn của tro, để gói bánh.

Bánh ú nước tro càng nhỏ thì thể hiện người gói càng khéo tay - Ảnh: Đào Minh

Để có cái bánh ú nước tro đẹp, trong đến độ nhìn thấy nhân "lấp ló", đòi hỏi sự nhọc công của người làm. Vì trong nếp thường có lẫn gạo nên mẹ phải nhặt từng hạt gạo "phá đám" để bỏ ra. “Nếu để gạo bị lẫn vào nếp, bánh sẽ bị lợn cợn mất ngon”, mẹ giải thích. Công việc này cũng kéo dài đôi ba tuần liền tùy theo lượng nếp nhiều hay ít.

Nước tro, nếp đã chuẩn bị xong mẹ quay sang chuẩn bị dây lạt, lá tre. Để bánh đẹp thì dây phải mảnh, nên mẹ thường chẽ từng cọng lạt theo ý mình. Còn lá tre loại to nhất cỡ 2 - 3 ngón tay người lớn, được mẹ rửa kỹ từng chiếc. Nhân dùng để làm bánh là loại đậu xanh được nấu chín, nghiền nhuyễn rồi ngào đường. Mẹ bảo "nhân phải có vị ngọt đậm đà và khô thì bánh mới ngon".

Những chiếc lá tre nhỏ nhắn, sợi lạt thanh mảnh bọc lấy những cái bánh trong ngần be bé, xinh xinh… tất cả sự khéo léo, tinh tế đều nằm trong đó. Thú vị là loại bánh này càng nhỏ thì thể hiện người gói càng khéo tay.

Nếp có độ trong vừa phải vì nếu trong ít thì không đẹp và trong nhiều quá thì bánh có hậu đăng đắng. Điều này tùy thuộc vào kinh nghiệm của từng người.

Tôi nhớ nhiều người hàng xóm, bà con hay nhờ mẹ gói giùm vì bánh mẹ ngon hơn bánh ngoài chợ. Tình cờ thấy người ta bán bánh ú nước tro, thèm lắm nhưng tôi vẫn không mua vì lời nhận xét của những người hàng xóm ngày xưa vẫn văng vẳng bên tai: “Bánh mẹ con làm ngon hơn bánh chợ nhiều lắm”. Tôi sợ đánh mất một ký ức tuổi thơ.