Chuyện gì xảy ra sau phán quyết vụ kiện Biển Đông?

Sau phán quyết lịch sử vụ kiện Biển Đông, cả Philippines và Trung Quốc được dự đoán sẽ có nhiều động thái giải quyết mâu thuẫn nhẹ nhàng hơn so với tuyên bố của hai bên, nhất là khi Manila phụ thuộc lớn vào kinh tế Bắc Kinh.

Ông Duterte đang trải qua những ngày tháng khó khăn dù mới nhậm chức tổng thống.

Philippines sẽ chọn cách “hạ cánh nhẹ nhàng” sau phán quyết lịch sử vụ kiện Trung Quốc ở Biển Đông công bố ngày hôm nay 12.7. Ngoài ra, các chuyên gia nhận định Tổng thống mới Rodrigo Duterte sẽ tìm kiếm những nhượng bộ kinh tế từ Trung Quốc để giải quyết vấn đề hậu phán quyết.

Gần đây, cả Trung Quốc và Philippines đều thể hiện mong muốn nối lại các cuộc trò chuyện và thỏa hiệp nhằm giải quyết mâu thuẫn trên biển. Quan hệ hai bên xấu đi nghiêm trọng sau khi Philippines kiện Trung Quốc lên tòa án Trọng tài Thường trực Quốc tế tại The Hague năm 2013 vì những tranh chấp trên biển.

Trung Quốc, nước ngang ngược tuyên bố chủ quyền phần lớn diện tích ở Biển Đông trắng trợn từ chối tham gia vụ kiện. Ông Duterte đã nhiều lần lên tiếng trước phán quyết 12.7. “Nếu phù hợp, tôi nghĩ nên nói chuyện”, ông Duterte phát biểu hôm 5.7. Tổng thống Philippines cũng nhấn mạnh “nước này không chuẩn bị chiến tranh”.

Đại sứ Trung Quốc ở Philippines ông Triệu Giám Hoa dẫn đầu một trong những đoàn khách nước ngoài đầu tiên ông Duterte gặp gỡ sau khi nhận chức vụ. Cả hai đã từng gặp nhau ít nhất 5 lần kể từ khi ông Duterte thắng cử hồi tháng 5.

“Ông Duterte muốn chắc chắn phán quyết không làm leo thang xung đột khu vực. Ông ấy không muốn dùng tòa trọng tài để khiến Trung Quốc bẽ mặt trên trường quốc tế và biến Trung Quốc thành quốc gia không tuân thủ pháp luật”, Richard Javad Heydarian, chuyên gia chính trị tại đại học De La Salle, Philippines nói.

Thay vào đó, lãnh đạo Philippines thường đưa ra những tuyên bố mềm mỏng và lợi dụng phán quyết 12.7 để tìm kiếm sự nhượng bộ từ Trung Quốc. Quan điểm trên được Heydarian, người cũng từng là cố vấn chính sách cho Hạ viện Philippines, chia sẻ.

Ngư dân Philippines xuất hiện gần khu vực Scarborough tranh chấp với Trung Quốc.

Ngoại trưởng nước này ông Perfecto Yasay phủ nhận việc ông sẽ đưa ra tuyên bố cứng rắn nếu phiên tòa đi theo hướng có lợi cho Manila. Ông cũng nói nước mình sẵn sàng chia sẻ tài nguyên thiên nhiên trên Biển Đông với Bắc Kinh và sau phán quyết, Philippines sẽ “nói chuyện với Trung Quốc càng sớm càng tốt”.

Shen Shishun, chuyên gia Đông Nam Á tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Trung Quốc nói rằng chuyển giao quyền lực ở Philippines tạo cơ hội cho hai nước hàn gắn quan hệ và nối lại đàm phán. “Tòa trọng tài không thể giải quyết tranh chấp lãnh thổ”, Shen nói. “Philippines cần đàm phán với Trung Quốc sau phiên tòa”.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình từng gửi một thông điệp chúc mừng ông Duterte sau bài phát biểu nhậm chức hôm 30.6. Ông Tập nói rằng sẵn sàng cải thiện mối quan hệ hai bên. Trong một động thái nhượng bộ mới nhất, Trung Quốc đã cho phép ngư dân Philippines tới đảo tranh chấp Scarborough ở Biển Đông.

Chính sách của Duterte là tìm kiếm hợp tác thương mại với Trung Quốc thay vì đối đầu quốc gia có nền kinh tế lớn thứ hai toàn cầu. “Chúng tôi biết rằng chỉ có một quốc gia duy nhất có thể giúp Philippines tái thiết kinh tế nhanh và hiệu quả”, ông Heydarian nói.

Chính quyền mới của Philippines cũng sẽ đề nghị Trung Quốc tạm hoãn việc mở rộng quân sự ở khu vực và chưa xây dựng cái gọi là “vùng nhận diện phòng không” tại vùng biển tranh chấp, Heydarian nhận định.

Philippines có tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh nhất sau bốn thập niên dưới sự điều hành của người tiền nhiệm Benigno Aquino với tổng sản lượng quốc nội tăng trưởng ở mức 6,2%/năm từ năm 2010.

Tuy nhiên cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng được tăng trưởng kinh tế. Di chuyển giữa thủ đô Manila và các thành phố khác gặp nhiều khó khăn. Bất bình đẳng thu nhập, thiếu thốn việc làm, tham nhũng tràn lan là những vấn đề tồn tại từ nhiệm kỳ trước mà ông Duterte phải đối mặt.

Ashley Townshend, học giả ở Trung tâm Nghiên cứu Mỹ thuộc Đại học Sydney nói rằng còn quá sớm để dự đoán phản ứng của Duterte sau phán quyết vụ kiện Biển Đông: “Duterte đưa ra thông điệp không rõ ràng. Ông ta tỏ ý định muốn đối thoại với Trung Quốc nhiều hơn là người tiền nhiệm. Tuy nhiên Duterte nhấn mạnh sẽ không phớt lờ phán quyết vụ kiện”.

Townshend nói ông Duterte chưa từng làm tổng thống nên rất khó đối chiếu lời ông nói và hành động thực. Chuyên gia này nhận định sau phiên tòa, hai bên sẽ “chiến tranh ở mặt trận ngoại giao” với những ngôn từ đầy căng thẳng. Tuy nhiên, đây là điều dễ hiểu vì không nước nào muốn mất thể diện với những tuyên bố cứng rắn trước đó. Nhưng Townshend tin rằng ở “sân sau”, hai nước sẽ có kênh đối thoại riêng giải quyết vấn đề hiện có.

Cố vấn Heydarian nói rằng đây là phép thử thực sự dành cho chính quyền Duterte vì “ông ấy sẽ phải đối mặt áp lực khủng khiếp từ mọi hướng”. Những đồng minh của Philippines như Mỹ và Nhật Bản đã thúc ép Duterte đưa ra tuyên bố mạnh mẽ hơn trong khi ngọn lửa chủ nghĩa dân tộc trong nước đang được thổi bùng lên.

Tân tổng thống vẫn có được sự ủng hộ của đa số người dân và quốc hội nên ông có đủ quyền lực để thực hiện một cú “hạ cánh nhẹ nhàng”. Townshend nói Trung Quốc vẫn có sức ảnh hưởng kinh tế lên Philippines. “Câu hỏi là Trung Quốc sẽ sử dụng công cụ này ở mức nào để giải quyết mâu thuẫn hai bên?”.

Chủ nghĩa dân tộc đang lên cao ở Philippines. Em bé trong hình viết dòng chữ "Bảo vệ biển phía tây Philippines".

Mỹ và Nhật Bản là đối tác thương mại lớn của Philippines, tuy nhiên quan hệ làm ăn với Trung Quốc đang tăng trưởng liên tục những năm gần đây. Trung Quốc là đối tác lớn thứ hai hiện nay của Philippines, là nguồn nhập khẩu chính và là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba năm 2015.

Ông Heydarian nói hai bên có thể thành lập ủy ban hòa giải sau phán quyết vụ kiện Biển Đông. Ủy ban này được thành lập dưới sự nhất trí của hai bên và giúp đưa ra ý kiến giải quyết tranh chấp lãnh thổ. “Bằng cách này, hai nước sẽ thể hiện được cam kết với luật quốc tế”, ông Heydarian nhận định.

Jin Yongming, chuyên gia luật quốc tế thuộc Học viện Xã hội Nhân văn Thượng Hải nói rằng Trung Quốc sẽ không chấp nhận bàn bạc dựa trên phán quyết của tòa trọng tài. “Vấn đề là nội dung ủy ban hòa giải đưa ra tranh luận là gì”, ông Jin nói.

Sự tham gia của bên thứ ba trong ủy ban hòa giải là “chấp nhận được về mặt lý thuyết”, tuy nhiên Jin nói “quốc gia đó không thể là Mỹ vì sẽ gây bất lợi cho Trung Quốc”.