ATP Tour qua hàng thập kỷ đã xây dựng 4 tiêu chí để đánh giá tâm lý thi đấu của các tay vợt, gọi là “thi đấu dưới áp lực”: 1/Tận dụng break point, 2/Cứu break point, 3/Tiebreak và 4/thắng thua trong set quyết định.

Thật ra, có nhiều hơn thế những thời điểm đặt lên đôi vai các tay vợt những áp lực. Như khi đối thủ cầm giao bóng khi tỉ số của set đấu là 1-5; là khi họ cầm giao bóng và điểm số là 0-40 ở những game bản lề.

Áp lực sẽ tăng lên theo cấp số nhân khi vốn dĩ đối thủ có break point/match point mà người giao bóng lại lỗi ngay cú giao bóng 1 (first serve).

Và áp lực sẽ thay đổi tuỳ thuộc tính chất của từng giải đấu, đạt tới mức cực đại nếu đó là những giải đấu hàng đầu (Grand Slam, hay có ý nghĩa lịch sử như ATP Finals với Nadal).

Nadal kết thúc năm 2020 với vị trí thứ 2 trên bảng xếp hạng của những tay vợt chơi dưới áp lực tâm lý tốt nhất, anh chỉ đứng sau Djokovic.

Năm 2008 kỳ diệu ấy, Nadal cũng xếp ở vị trí thứ hai. Tất nhiên, người đứng trên Nadal ở chỉ số này không phải là Federer (mà là Del Potro).

Năm ngoái, Nadal đứng thứ nhất. Đó chỉ là lần thứ hai trong sự nghiệp của mình Nadal đứng đầu về sự lỳ lợm, lạnh lùng, hoặc nói khác đi là bản lĩnh.

Đánh giá suốt cả sự nghiệp gồm cả những người đã gác vợt lẫn còn đang thi đấu, Nadal đứng thứ ba, sau Pete Sampras và Djokovic (1).

Chỉ số này là tương đối. Vì Nadal năm 2011 và 2012 liên tục thua Djokovic trong các cuộc đối đầu quan trọng bao gồm cả những khoảnh khắc phát sinh áp lực trong các game và set đấu, chỉ đứng thứ 10 và thứ 5. Và đều đứng sau Djokovic.

Nadal thăng hoa năm 2013, vào tới 14 trận chung kết thắng 10, giành 2 Grand Slam và 5 Masters 1000 đứng thứ 2 về chỉ số chịu áp lực; sau Khachanov, tay vợt đã không đủ xuất sắc để “được” rơi vào hoàn cảnh thử thách tâm lý ở các trận lớn, giải lớn.

Nhưng cảm giác mà Nadal chắc chắn và hiệu quả ở những thời khắc quyết định có lẽ còn hơn cả việc xếp hạng nói trên.

Kiên trì với chiến thuật và phong cách thi đấu, đặt ra và tuân thủ các thói quen trước và sau mỗi điểm số để tự đưa mình vào quỹ đạo, lặp đi lặp nó hàng ngàn lần, để biến thành một cỗ máy là những thứ mang lại cho Nadal vinh quang và bản sắc.

Vậy, điều gì đã khiến Nadal không còn vững chãi ở những thời khắc quyết định nữa? Ngoài 2 trận thua ở ATP Finals mới đây, Nadal đã đánh mất cơ hội thắng set 1 trước Thiem khi đã dẫn 5-3 ở Australian Open đầu năm.

Nadal đã thừa nhận sau đó rằng, việc đánh rơi set 1 là một trong các nguyên nhân khiến anh bị đánh bại.

Cũng ở trận đấu đó, Nadal thua cả 3 loạt tiebreak trước Thiem.

Điểm yếu nhất của Nadal là hiệu suất trong những loạt tiebreak. Nadal chỉ thắng 60,7% trong các set phân định tiebreak, trong khi Djokovic là 65,1% và Federer là 65,3%.

Các thống kê  liên quan tới những tay vợt có sự kỵ rơ càng trở nên rõ ràng: Tỉ số giữa các set tiebreak của Nadal với Kyrgios là 4-5. Giữa Nadal với Djokovic là 9-8.

Nếu biết rằng Nadal thắng cả 5 loạt tiebreak đầu tiên khi chạm trán Djokovic, và chỉ thắng 1 trong 5 lần tiebreak gần nhất thì kết luận Nadal mong manh ở thời khắc quyết định càng có cơ sở.

Hạn chế trong tiebreak xuất phát từ khả năng giao bóng khi mà Nadal không phải là người giao bóng hay nhất trong số những tay vợt hàng đầu của đội ngũ đỉnh cao: Ít giao bóng ăn điểm trực tiếp, ít giành điểm dễ dàng (free point).

Thua tiebreak nhiều cũng còn là dấu hiệu của sự suy giảm trình độ và thể lực, mà cán cân giữa Nadal và Djokovic phân tích ở trên chỉ ra điều đó.