Bỏ đục lấy trong

Đời sau có lời bàn: Bài này tác giả chính là Khuất Nguyên, mượn lời lão đánh cá mà đặt lối vấn đáp.

Truyện xưa kể rằng: Khuất Nguyên làm quan đại phu cho Hoài vương nước Sở, bị kẻ sàm báng mà uất. Mặt mũi tiều tụy, hình dung khô héo, Khuất Nguyên vừa đi vừa hát trên bờ đầm.

Có ông lão đánh cá trông thấy hỏi:

- Ông có phải là Tam Lu đại phu không? Sao mà đến nỗi khốn khổ như vậy?

Khuất Nguyên nói:

- Cả đời đục cả, một mình ta trong, mọi người say cả, một mình ta tỉnh. Bởi vậy ta uất.

Ông lão đánh cá nói:

- Thánh nhân không câu nệ việc gì, lại hay tùy thời. Có phải cả đời đục cả, sao không khuấy thêm bùn, vỗ thêm sóng cho đục một thể, loài người say cả, sao ông không ăn cá men húp bã cá cho say một thể? Việc gì mà phải lo xa, nghĩ sâu để cho đến nỗi phải uất?

Khuất Nguyên nói:

- Tôi nghe mới gội đầu tất phải chải mũ, mới tắm ra tất phải thay đồ, có đâu lại chịu đem cái thân trong sạch mà để cho vật dơ dính bẩn vào mình được? Chẳng thà nhẩy xuống sông Tương, vùi xác trong bụng cá, chớ sao đang trắng lôm lốp lại chịu để dây phải bụi dơ.

Ông lão đánh cá nghe nói tủm tỉm cười, quay bơi chèo rồi hát rằng:

- Sông Tương nước chảy trong veo/ Thì ta đem giặt cái lèo mũ ta/ Sông Tương nước đục phù sa/ Thì ta lội xuống để mà rửa chân.

Hát xong đi thẳng chẳng nói gì nữa.

Nghe chuyện trên, đời sau có lời bàn: Bài này tác giả chính là Khuất Nguyên, mượn lời lão đánh cá mà đặt lối vấn đáp. Mấy câu hát của lão đánh cả, thì có ý khuyên Khuất Nguyên hòa quang đồng trần với đời, mấy câu Khuất Nguyên nói là phản đối lại, chết thì thôi, chớ không chịu xu thời, không chịu mày dày mày dạn, bởi sống đục không bằng thác trong.

Ôi! Không nỡ bỏ nước nhà mà lấn lút nơi khác, lại cũng không chịu cùng tiểu nhân mà cẩu thả sống cho qua đời, sau quả nhiên vùi xác vào bụng cá ở sông Mịch La, lấy nước sông Mịch La tẩy sạch nhơ bẩn, thật là nghìn thu trung nghĩa chôn dưới dòng nước trong xanh, khiến ai xem truyện Khuất Nguyên cũng ngậm ngùi thương nhớ.