Thận trọng khi dùng băng phiến

Băng phiến hiện vẫn được dùng nhiều ở các nước đang phát triển do rẻ tiền, dễ sản xuất; riêng Mỹ và châu Âu gần như không còn sử dụng vì độc tính cao

Viên băng phiến (có người gọi long não) là chế phẩm thường được cho vào tủ đồ để đuổi mối, mọt, gián, rận, rệp phá hoại quần áo. Tuy nhiên, nếu sử dụng không đúng cách, loại hóa chất này có thể gây ngộ độc.

Xua đuổi côn trùng

Băng phiến được sản xuất từ hóa chất có tên naphtalen lấy từ than đá hoặc từ quá trình tinh chế dầu hỏa. Naphtalen là chất rắn dạng tinh thể màu trắng, được ép thành viên gọi là băng phiến. Naphtalen có tính thăng hoa, tức có khả năng chuyển từ thể rắn sang thể khí mà không cần qua giai đoạn trung gian là chất lỏng ở điều kiện nhiệt độ bình thường. Do vậy, viên băng phiến để trong tủ sẽ bay hơi, tạo mùi xua đuổi côn trùng, rận, rệp...

Không nên nhầm băng phiến với long não (còn gọi là chương não) dùng trong y học. Loại này được chiết xuất từ một loài cây mọc ở các nước nhiệt đới có tên là long não (Cinnamonum camphora), gọi tên đúng là camphor. Camphor dùng trong y học thường ở dạng tinh dầu, có tính sát trùng, gây tê và kích thích tim mạch, gây sảng khoái, hưng phấn nhẹ. Camphor thường được dùng trong các loại dầu gió bôi ngoài da.

Khi mở tủ, nên thao tác nhanh gọn để tránh hít phải nhiều hơi độc của băng phiến Ảnh: Hoàng Triều

Gây ngộ độc cấp tính, mạn tính

Băng phiến gây ngộ độc cấp, nhất là đối với trẻ em dưới 5 tuổi. Ngộ độc xảy ra khi nuốt nhầm hoặc hít quá nhiều hơi băng phiến trong môi trường kín, thiếu khí trời, không thông thoáng. Trẻ nhỏ cũng rất dễ bị ngộ độc khi mặc quần áo vừa lấy ra khỏi tủ có chứa viên thuốc này. Mặt khác, băng phiến hấp thu trực tiếp một phần qua da của trẻ, từ đó có thể gây độc cho cơ thể. Ngoài ra, nó còn gây ngộ độc mạn tính nếu hít phải dưới dạng hơi trong thời gian dài.

Các dấu hiệu ngộ độc cấp tính gồm: buồn nôn, nôn ói, tiêu chảy, vàng da, tiểu sậm màu, nhức đầu, bồn chồn, kích động, lú lẫn, co giật rồi hôn mê, thậm chí có thể tử vong. Trong khi đó, ngộ độc mạn tính có thể dẫn đến vỡ hồng cầu làm thiếu máu, gây hoại tử gan, tổn thương thần kinh (nhất là ở trẻ nhỏ), mệt mỏi, cáu gắt, hay chóng mặt, làm việc kém, trẻ em chậm lớn. Bệnh nhân có thể tiêu chảy kéo dài, viêm hô hấp trên (mũi hầu, họng) và hô hấp dưới (khí quản, phế quản, phổi) mạn tính, đục thủy tinh thể, tổn thương võng mạc (lớp nằm trong cùng của đáy mắt) làm giảm thị lực.

Xử trí ban đầu và phòng ngừa

Đưa nạn nhân ra nơi thoáng mát, thông khí để tránh hít thêm hơi băng phiến; dùng nước rửa sạch miệng, môi, da, tay chân. Tránh dùng tinh dầu hay chất béo vì sẽ khiến băng phiến hấp thu nhanh hơn. Nhanh chóng đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất. Hiện không có thuốc giải đặc hiệu cho ngộ độc băng phiến, tất cả là điều trị hỗ trợ và nâng đỡ.

Nên hạn chế sử dụng băng phiến. Nếu cần thì chỉ dùng 1-2 viên trong tủ kín. Khi mở tủ nên thao tác nhanh gọn và đeo khẩu trang để tránh hít phải nhiều hơi độc.

Đối với trẻ nhỏ, sau khi lấy quần áo trong tủ ra nên phơi ngoài nắng để bay hết mùi rồi hãy sử dụng. Tuyệt đối không dùng băng phiến với mục đích tẩy mùi trong phòng, nhà vệ sinh hay môi trường xung quanh, nhất là nơi không thoáng khí.

Khi sử dụng viên băng phiến, cần lưu ý để ngoài tầm với của trẻ. Các viên này rất giống kẹo, lại có mùi thơm, vị ngọt nên trẻ dễ ăn nhầm, rất nguy hiểm.

PGS-TS Nguyễn Hữu Đức