Tương ớt của người Việt nổi danh ở Mỹ

Khi người Mỹ nói về tương ớt sriracha, tức là họ muốn nói đến sản phẩm của ông David Trần. Món tương ớt độc đáo đã đưa doanh nghiệp gia đình ông trở thành một trong những công ty thực phẩm có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất ở Mỹ mà không hề cần tới một dòng quảng cáo.

Mùi đầu tiên xộc vào mũi bạn khi vừa đến xưởng thực phẩm Huy Fong ở vùng ngoại ô Los Angeles là tỏi - thành phần chính trong sản phẩm của công ty: tương ớt sriracha (một dạng tương ớt có nguồn gốc Thái Lan).

Tuy nhiên, điều đầu tiên bạn nhìn thấy lại có vẻ không liên quan lắm. Trên sảnh của nhà xưởng treo bức ảnh của hai phi hành gia – một là người Nga, còn người kia là người Mỹ gốc châu Á – đang lơ lửng trong trạng thái không trọng lượng trên Trạm Vũ trụ quốc tế chật chội. Ý nghĩa của bức ảnh trở nên sáng tỏ hơn nếu quan sát kỹ. Một mũi tên chỉ vào chiếc nắp màu xanh của chai tương ớt sriracha Huy Fong trong bức ảnh.

David Trần treo bức ảnh này lên cách đây vài năm. Ông Trần, năm nay 68 tuổi, là người sáng lập và chủ sở hữu của Huy Fong, và cũng chính là người đã chế biến là món tương ớt độc đáo để đưa doanh nghiệp gia đình trở thành một trong những công ty thực phẩm có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất ở Mỹ. Năm ngoái, công ty này bán được 20 triệu chai tương ớt.

Bức ảnh của NASA nói lên cột mốc quan trọng của Huy Fong. Theo lý thuyết, môi trường vũ trụ làm giảm vị giác. Để giúp các phi hành gia thưởng thức bữa ăn có hương vị hơn, cơ quan phụ trách vấn đề thực phẩm cho phi hành gia của NASA bắt đầu gửi tương ớt sriracha của Huy Fong lên quỹ đạo cách đây một thập kỷ. Trong tấm poster, chiếc chai có nắp màu xanh rất khó phát hiện, nhưng chính một khách hàng đã gửi thư đến công ty để nói rằng anh ta đã phát hiện ra nó.

Lá thư như thế không phải chuyện lạ đối với Huy Fong, dù công ty này chưa bao giờ quảng cáo tại Mỹ. Công ty cũng không có trang Facebook hay tài khoản Twitter, và trang chủ của công ty cũng chỉ nói lên mỗi quan hệ thờ ơ đối với thế giới, rằng lần cuối cùng nó được cập cật là ngày 10/5/2004. Dẫu vậy, tương ớt Huy Fong chiếm được tình cảm lớn của người tiêu dùng, đến mức sản phẩm của công ty này đã trở thành biểu tượng.

Tương ớt mang biểu tượng con gà trống của Huy Fong

Giống như từ ketchup (nước sốt cà chua), sriracha là thuật ngữ chung, có xuất xứ từ một thị trấn cảng biển ở Thái Lan, nơi được cho là quê hương của tương ớt. Khi người Mỹ nói về sriracha thì ý họ muốn nói đến tương ớt của Huy Fong. Tương ớt Huy Fong đã trở thành cảm hứng cho nhiều mặt hàng bắt chước, từ đồ thủ công gia đình tới hàng hóa thương mại như ốp lưng iPhone, máy làm mát không khí, son môi, giầy cao gót lấy cảm hứng từ sriracha.

Tháng 4 năm ngoái, công ty nghiên cứu thị trường IBISWorld cho biết ngành sản xuất tương ớt xếp thứ 8 về tốc độ tăng trưởng, đứng ngay sau các trường đại học và ngành chế tạo tấm pin mặt trời. IBISWorld cho biết trong năm 2012, doanh thu của ngành công nghiệp này lần đầu vượt mức 1 tỷ USD, tăng trưởng gần 10% trong thập kỷ qua. Sự tăng trưởng đó song hành với tốc độ mở rộng của dân số châu Á ở Mỹ, với tốc độ mở rộng 45% trong những năm 2000. Nhu cầu sử dụng sriracha tăng khiến các chủ nhà hàng đặt sriracha lên bàn ăn. Khi đã ở trên bàn ăn thì lại càng có nhiều người chưa biết muốn thử.

Thành công của Huy Fong phần lớn là nhờ hương vị thơm ngon. Tháng 5 năm ngoái, tạp chí nấu ăn nổi tiếng Cook’s Illustrated nói rằng đây là loại tương ớt ngon nhất trên thị trường, vượt xa các đối thủ như Frank’s Red Hot, Cholula Hot Sauce, và Tabasco của McIlhenny.

Ông Trần là người Việt gốc Hoa, từng là một nông dân trồng ớt và làm tương ớt bán ở Việt Nam. Trong những năm 1970, ông có một doanh nghiệp nhỏ sản xuất loại tương ớt tương tự. Ông tới Mỹ năm 1979 và trong vòng 1 năm, ông bắt đầu sản xuất sriracha tại Los Angeles.

Ông Trần khởi nghiệp Huy Fong trong một văn phòng nhỏ hẹp ở khu Chinatown tại Los Angeles và lúc đầu phải nghiền ớt bằng tay. Ông chỉ mất vài ngày để hoàn thiện công thức tương ớt làm từ jalapeños (một loại ớt rất phổ biến có nguồn gốc từ Mexico và Tây Ban Nha), dấm, đường, muối, và tỏi. Công thức này đến nay vẫn chưa thay đổi nhiều. Lúc đầu, ông xác định sẽ bán sản phẩm của mình cho những người nhập cư gốc châu Á.

“Lúc đó tôi không nghĩ rằng người Mỹ lại thích đồ ăn cay”, ông Trần nhớ lại. Ngay từ lúc đầu, ông Trần đã xác định sẽ bán sản phẩm với giá thấp, khoảng 4 USD/chai gần 800gr. Ông vẫn nói “Tôi làm tương ớt đủ ngon cho người giàu nhưng người nghèo vẫn có thể mua”.

McIlhenny, nhà sản xuất tương ớt Tabasco, mua tương ớt của hầu hết trang trại ở Mỹ Latin, khiến giá ớt biến động và để Huy Fong khó đảm bảo quy trình chế biến ớt tươi. Tuy nhiên, nhà cung cấp ớt tươi duy nhất của Huy Fong trong suốt 20 qua là nông trang gia đình Underwood, cách Los Angeles 1 giờ đồng hồ chạy xe về phía bắc. Mối quan hệ trung thành này giúp ông Tran đảm bảo việc chế biến ớt ngay trong ngày ớt được thu hái. Tuy nhiên, năng suất có hạn của Underwood cũng khiến ông Tran không thể tăng sản lượng. “Từ năm 1980, lượng người mua sản phẩm của chúng tôi luôn nhiều hơn lượng cung. Chúng tôi không thể hứa điều mà chúng tôi không có”, ông Trần nói, và rằng đây cũng là một trong những lý do mà công ty của ông không quảng cáo.

Khi sản phẩm của Huy Fong được nhiều người yêu thích, nhiều công ty cho ra những sản phẩm na ná hoặc giống hệt. Năm 2005, một số khách hàng của Huy Fong ở East Coast phàn nàn rằng tương ớt của hãng có vị buồn cười. Sau khi thuê điều tra, ông Tran phát hiện ra một cửa hàng địa phương đang bán tương ớt sriracha giả do Trung Quốc sản xuất, đóng trong chai giống hệt của Huy Fong. Ông Tran thuê luật sư chuyên về sở hữu trí tuệ Rod Berman để kiện. “Tôi từng làm rất nhiều vụ về hàng giả, hàng nhái. Nhưng đây là lần đầu tiên tôi đại diện cho chủ của một sản phẩm giá rẻ như vậy”, luật sư Berman nói.

Biểu tượng thành công của Huy Fong ngày nay là trụ sở và xưởng rộng gần 61.000 m2 tại Irwindale, một trong những tổ hợp lớn nhất tại Los Angeles. Ông Trần không nói trước sản lượng trong tương lai của Huy Fong là bao nhiêu, mà  mà chỉ cho biết họ sẽ tăng năng suất. “Tôi luôn nói tôi không muốn phát triển quá lớn”, ông Tran nói. Tuy nhiên, Huy Fong trong năm nay sẽ chuyển tới trụ sở mới rộng hơn. Khách tham quan sẽ vẫn được ngắm bức ảnh hai phi hành gia thích tương ớt sriracha lơ lửng trong không trung.