“Kinh tế ngầm” từ đâu mà có?

Sự kiểm soát quá mức, quá tập trung kèm theo những thủ tục hành chính không phù hợp, quá phức tạp đã khuyến khích, thúc đẩy “tính ngầm” của nền kinh tế.

Theo ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế, phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), một ngiên cứu của tập đoàn Tài chính Quốc tế (IFC), WB từ năm 2003  cho thấy, chính sự kiểm soát quá mức, quá tập trung tại Việt Nam đã khuyến khích hoạt động không chính thức, thúc đẩy “tính ngầm” của nền kinh tế.

Sự kiểm soát quá mức, quá tập trung đã khuyến khích, thúc đẩy “tính ngầm” của nền kinh tế.

Nghiên cứu này cũng cho biết, hoạt động không chính thức hiện tỷ lệ thuận với thời gian mà doanh nghiệp phải đối phó với các quy định của luật pháp. Người ta ước lượng được cứ mất thêm 2 ngày phải giải quyết các quy định về quản lý tại một thành phố thì tương quan với số lượng hợp đồng lao động chính thức giảm đi 1% .

Sự kiểm soát tạo nên tình trạng lưỡng nan cho nhà kinh doanh. “Nếu tuân thủ đúng thì không thể cạnh tranh và tồn tại được vì sự vi phạm quá phổ biến, thậm chí công khai. Còn không tuân thủ thì nguy cơ bị coi là vi  phạm pháp luật luôn lơ lửng trên đầu, họ như con tin của một công chức “nhiều quyền thiếu tâm” – ông Tuấn nói.

Một nguy cơ nữa được ông Tuấn đưa ra đối với nhà kinh doanh trong hàng “rừng” các quy định là doanh nghiệp càng nổi, càng thành công thì càng rủi ro.

Điều tra của WB và IFC cho thấy các công ty lớn, phát triển nhanh và có đăng ký kinh doanh đàng hoàng thì lại bị thanh tra thường xuyên hơn.

Ba cuộc điều tra quy mô lớn của VCCI tiến hành năm 2015 trên cả nước cũng cho thấy điều này không thay đổi, doanh nghiệp lớn bị thanh tra nhiều hơn, chịu gánh nặng hành chính lớn hơn so với các doanh nghiệp nhỏ.

Ông Tuấn nhận xét: "Khi to thì dễ bị chú ý, làm ăn bài bản thì thiệt thòi, sẽ tạo ra tâm lý nằm lòng của nhà kinh doanh là “khôn dựng trại, dại dựng nhà”. Thực tế “chối bỏ thành công” này đang hình thành văn hóa “kinh doanh nhì nhằng” và động lực chuyển các hoạt động kinh doanh về dưới dạng không chính thức. Lâu dần tảng băng kinh tế ngầm sẽ lớn dần".

Theo nhìn nhận của ông Tuấn, nền kinh tế ngầm sẽ ảnh hưởng lớn đến doanh nghiệp và hoạt động kinh doanh. Nó làm hạn chế cơ hội và quy mô kinh doanh, nó cũng tạo ra dư địa lớn cho công chức Nhà nước sách nhiễu, đòi hối lộ và lạm dụng quyền lực phục vụ ý đồ, lợi ích cá nhân.

Cùng với đó, ông Tuấn cũng cho rằng kinh doanh ngầm sẽ làm cho các doanh nhân không dám lên tiếng tố cáo công chức Nhà nước vi phạm, không cung cấp thông tin đầy đủ và chính xác để hoạch định các chính sách vĩ mô hợp lý, làm cho doanh nghiệp và sản phẩm giảm năng lực cạnh tranh ở tầm quốc gia và khó hội nhập với hoạt động thương mại quốc tế.

Ông Tuấn cũng nhận định, sau nhiều giấy phép kinh doanh, điều kiện kinh doanh có bóng dáng của lợi ích, bởi cấp phép là  xin – cho, muốn xin thì phải “biết điều”, sau đó cũng có thể là những trung tâm có thẩm quyền xét nghiệm, nơi đào tập, cấp chứng chỉ để… thu phí.